Olsztyn to po Mysłowicach drugie miasto, w którym zorganizowaliśmy warsztaty praktyczne, w ramach programu szkoleniowego dot. renowacji i termomodernizacji budynków historycznych w dobie kryzysu klimatycznego. Warsztaty odbyły się w dniach 30-31 marca 2022 r.
Pod względem liczby budynków zabytkowych Olsztyn jest w czołówce polskich miast, a potrzeby w zakresie modernizacji tych obiektów są ogromne. Tym bardziej więc cieszymy się, że kolejną grupę absolwentów kursu e-learningowego mogliśmy zaprosić na Warmię.
Jaki był cel warsztatów?
Celem warsztatów organizowanych we współpracy z Urzędem Miasta w Olsztynie było opracowanie rekomendacji projektowych w zakresie renowacji i termomodernizacji dla trzech budynków wpisanych do rejestru zabytków województwa warmińsko-mazurskiego:
- gmachu I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza wybudowanego w latach 1886-1887;
- budynku byłej wartowni w zespole koszar kawalerii wybudowanego w latach 1885-1886;
- willi C. Hermenau z 1903 roku, obecnie siedziby Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom i Rodzinie “Arka”.
Ważnym celem warsztatów było także umożliwienie uczestnikom pracy w interdyscyplinarnych zespołach składających się z profesjonalistów o różnorodnym doświadczeniu i wiedzy. Taki skład grup roboczych stworzył okazję do wielokryterialnej analizy rozwiązań, prowadząc do wyboru tych najlepszych, spełniających najróżniejsze potrzeby, zarówno w zakresie obniżenia zużycia energii, jak i komfortu użytkowników i ochrony wartości zabytkowej.
Istotnym celem była także dyskusja na temat możliwości wprowadzania proekologicznych rozwiązań, o najniższym śladzie węglowym.
Warsztat pracy. Fot. Fundacja Sendzimira
Kto znalazł się wśród uczestników szkolenia?
W warsztatach udział wzięło 16 absolwentów i absolwentek pierwszego, e-learningowego etapu programu szkoleniowego, reprezentujących różne zawody i miasta:
- 4 uczestników reprezentowało biura miejskich konserwatorów zabytków z Warszawy, Torunia oraz Gdyni oraz wojewódzki urząd ochrony zabytków ze Słupska;
- 3 osoby reprezentowały zespoły doradców energetycznych działających przy WFOŚiGW w Szczecinie oraz w Gdańsku;
- 1 osoba reprezentowała Biuro Rewitalizacji i Mieszkalnictwa Urzędu Miasta w Łodzi, a kolejna Wydział Architektury Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie;
- w warsztatach udział wziął także 5 architektów i 2 wykonawców.
Licznie reprezentowani byli także przedstawiciele lokalnych interesariuszy z Olsztyna – zarządców wszystkich trzech budynków, a także Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Ochrony Zabytków oraz Wydziału Inwestycji Urzędu Miasta (łącznie 7 osób). Wsparcia koordynacyjnego przed i w trakcie warsztatów udzieliła Pani Anna Bobko – Miejski Konserwator Zabytków.
Szkolenie prowadzili: Agnieszka Czachowska oraz Tomasz Jeleński z Fundacji Sendzimira. Uczestnicy mieli także okazję skonsultować proponowane rozwiązania z ekspertami:
- w zakresie ochrony ppoż. w budownictwie Kamilem Kwoskiem
- w zakresie instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych) – z Andrzejem Banachem – przedstawicielem firmy działającej na terenie Olsztyna, znającej lokalne uwarunkowania.
Jakie rozwiązania zaproponowali uczestnicy?
Zapraszamy do zapoznania się z trzema koncepcjami rewaloryzacji i modernizacji budynków, zaproponowanymi przez uczestników warsztatów.
Gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza
Liceum to dwukondygnacyjny, podpiwniczony budynek murowany o powierzchni użytkowej wynoszącej 4976 m2, z zabytkowymi elewacjami, wyeksponowanymi z każdej strony. Otoczony parkiem, zlokalizowany w centrum Olsztyna, sąsiaduje z obiektami administracji publicznej. Z uwagi na lokalizację ma charakter reprezentacyjny, a z uwagi na dobre skomunikowanie transportem publicznym i rowerowym z resztą miasta, daje możliwość ograniczania ruchu samochodowego w centrum. Grupa zaprojektowała wiatę ze stacją ładowania dla deskorolek, rowerów i hulajnóg, z zielonym dachem oraz/lub zamontowanymi panelami fotowoltaicznymi.
Grupa robocza w trakcie wizji lokalnej w ILO w Olsztynie. Fot. Tomasz Jeleński
W trakcie wizji lokalnej grupa zebrała szereg obserwacji, bardzo dużo uwagi poświęcając analizie otoczenia budynku pod kątem możliwości wprowadzenia rozwiązań opartych na przyrodzie. Jakie rozwiązania zalecili uczestnicy?
- Likwidację opasek betonowych/asfaltowych wokół obiektu i ich zastąpienie opaską zieloną – ogrodem fasadowym obsadzonym chłonącymi wilgoć roślinami, w celu osuszania przyziemia.
- Zacienianie terenu wysokimi drzewami, rosnącymi od strony wschodniej w ogrodzie i od strony zachodniej w pobliskim parku. Wykorzystanie fitoremediacyjnych właściwości drzew, krzewów i zieleni niskiej do poprawy mikroklimatu – schładzania, nawilżania i oczyszczania powietrza.
- Odprowadzenie wody z powierzchni parkingu przed szkołą do rowu infiltracyjnego na granicy parku – poprawa warunków wzrostu drzew.
- Zagospodarowanie przestrzeni za salą gimnastyczną na ogród deszczowy i łąkę kwietną lub ogród edukacyjny / laboratorium biologii.
- Usunięcie nawierzchni nieprzepuszczalnej z części dojazdu i parkingu i zastosowanie nowej na bazie kostki historycznej lub historyzującej, ze spadkiem w kierunku parku, z ujściem w rowie infiltracyjnym/fitoremediacyjnym.
- Uszczelnienie rynien i rur spustowych. Z połaci dachowej możliwe retencjonowanie wód deszczowych w zbiornikach zamkniętych z przelewem do niecek/rowów infiltrujących lub ogrodów deszczowych.
- Podlewanie ogrodu i zieleni parkowej zgromadzoną deszczówką.
- Rozważenie zasilania deszczówką instalacji do spłukiwania toalet.
Koncepcja zagospodarowania terenu wokół liceum. Autorki i autorzy koncepcji: Sylwia Brzezińska, Marcin Gregorowicz, Paweł Haczkowski, Agnieszka Kaczurba, Nina Kowiel-Zielińska, Piotr Popławski, Krzysztof Soszyński, Łukasz Szymański, Agata Zapart
Zabytkowy charakter bryły wyklucza ingerencję w wygląd dachu i umieszczanie na nim, oraz na elewacjach, urządzeń technicznych. Pomimo licznych ograniczeń, grupie udało się zidentyfikować obszary, w których możliwe jest wprowadzenie rozwiązań mitygujących zmiany klimatu, np.:
- Modernizacja oświetlenia: rezygnacja ze starych lamp jarzeniowych, wymiana świetlówek na LED, zastosowanie systemu automatycznego sterowania.
- Rekomendacja wprowadzenia systemu wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła, ze względu na potrzebę zwiększenia wymiany powietrza w budynku o funkcji edukacyjnej oraz potencjalnie duże oszczędności energii końcowej.
- Uwzględnienie możliwego w kolejnym etapie modernizacji wsparcia instalacji centralnego ogrzewania pompą ciepła “powietrze-woda” – jednostka zewnętrzna do zlokalizowania w przestrzeni ogrodu, ukryta w zieleni. Po zainstalowaniu pompy ciepła, węzeł MPEC wykorzystywany byłby tylko w okresach bardzo niskich temperatur zewnętrznych.
- Zastosowanie do wszystkich ociepleń (na terenie poddaszy i stropów) z wełny celulozowej ze względu na niewielki ślad węglowy, wysokie parametry techniczne i korzystną cenę.
Obejrzyj szczegółowy opis koncepcji.
Gmach ILO im. Adama Mickiewicza w Olsztynie. Fot. Fundacja Sendzimira
Budynek byłej wartowni w zespole koszar kawalerii
To jedyny obecnie nieużytkowany obiekt w naszym cyklu warsztatów. Grupa miała dzięki temu przestrzeń na swobodną pracę koncepcyjną, co przyniosło ciekawe rezultaty. Zarządca planuje dla tego budynku funkcje społeczno-kulturalne, więc uczestnicy grupy podkreślili wagę przeprowadzenia konsultacji w duchu partycypacyjnym z przyszłymi użytkownikami, np. organizacjami pozarządowymi. Powierzchnia zabudowy jest niewielka – 200 m2, autorzy opracowania zaproponowali optymalny układ funkcjonalny, z pomieszczeniami socjalno-biurowymi i salą wielofunkcyjną.
Grupa robocza w trakcie wizji lokalnej w wartowni. Fot. Fundacja Sendzimira
Wartownia jest w złym stanie technicznym, poprzednia funkcja miała bardzo destrukcyjny wpływ na budynek. Jakie są główne wyzwania?
- Bardzo zły stan zachowania elewacji i pokrycia dachu,
- brak ogrzewania i zawilgocenie obiektu,
- brak systemu odprowadzenia wody opadowej z dachu (woda spływa wprost na elewacje) i z ulicy (tworzy się kałuża, z której woda jest rozpryskiwana na ścianę przez przejeżdżające samochody),
- wnętrze pomieszczenia i podłoga wyłożone są kafelkami, co uniemożliwia odparowanie pary wodnej i wody w ścianach.
Każde z tych wyzwań zostało przez grupę zaadresowane i znalazło odzwierciedlenie w proponowanych rozwiązaniach. Grupa położyła nacisk na rewaloryzację budynku – odtworzenie podcienia (elewacja wschodnia), attyk i drewnianej stolarki okiennej, by wydobyć historyczny charakter byłej wartowni.
Wizualizacja koncepcji elewacji. Autorki i autorzy koncepcji: Mirosława Aziukiewicz, Anna Bobko, Jakub Gołębiewski, Natalia Hasso-Agopsowicz, Bartosz Lewiński, Emanuel Okoń, Piotr Wiszowaty
Zaproponowała także szereg rozwiązań mitygujących zmiany klimatu:
- zastosowanie pompy ciepła do ogrzewania i wentylacji pomieszczeń,
- fotowoltaika na dwóch z czterech połaci dachu,
- ciągi komunikacyjne z kamienia naturalnego z odzysku (ograniczenie wbudowanego śladu węglowego),
oraz adaptujących do zmian klimatu:
- zieleń na dwóch z czterech połaci dachu,
- wzbogacenie otoczenia budynku o teren biologicznie czynny,
- zbiornik przelewowy i studnia chłonna z wykorzystaniem wód opadowych na cele zasilania powierzchni biologicznie czynnej,
- opcjonalnie: zazielenienie zewnętrznej jednostki pompy ciepła.
Cały kompleks koszar kawaleryjskich jest wart zachowania historycznego charakteru. W trakcie wizji lokalnej, grupa miała także okazję zwiedzić zlokalizowany kilkaset metrów od wartowni, przy ul. Gietkowskiej 10, budynek dawnych stajni oficerskich. Został on zaadaptowany na obiekt biurowo-usługowy przez Dżus GK Architekci. Pracownia przywiązuje ogromną wagę do historycznego charakteru zabudowy, pomimo pożaru, który strawił znaczną część budynku, odtworzono lub zachowano elementy nawiązujące do poprzedniej funkcji. Wprowadzono także szereg rozwiązań ograniczających zużycie energii, m. in. ocieplenie ścian zewnętrznych od wewnątrz.
Grupa robocza w trakcie wizyty w zrewaloryzowanym budynku dawnych stajni oficerskich. Fot. Fundacja Sendzimira
Obejrzyj szczegółowy opis koncepcji.
Willa C. Hermenau przy ul. Niepodległości 85
Ta wyjątkowej urody zabytkowa willa umiejscowiona jest na działce graniczącej z brzegiem rzeki Łyny. Niegdyś rezydencja rodziny Conrada Hermenau, właściciela tartaków, browaru i cegielni, od 1994 r. siedziba stowarzyszenia Pomocy Dzieciom i Rodzinie „Arka”.
Elewacja zachodnia willi C. Hermenau w Olsztynie.
Na liście głównych wyzwań w tym budynku znalazły się:
- ograniczenie kosztów utrzymania,
- zabezpieczenie budynku przed wilgocią,
- powstrzymanie dekapitalizacji budynku, rewaloryzacja elewacji,
- naprawa lub wymiana stolarki okiennej na taką, która będzie odpowiadała warunkom konserwatorskim, ale także będzie ograniczała utratę ciepła,
- zagospodarowanie przestrzeni wokół budynku,
- „odwrócenie” budynku w stronę parku, przywrócenie funkcji reprezentacyjnej werandy od strony parku.
W budynku zachowała się zabytkowa drewniana klatka schodowa, a badania stratygraficzne wskazują na obecność polichromii pod powłokami malarskimi. Może więc to ograniczać proponowane przez grupę zastosowanie docieplenia ścian zewnętrznych od strony wewnętrznej. Grupa rekomenduje następujące rozwiązania, dobra pod względem ich niskiego śladu węglowego::
- ocieplenie ścian zewnętrznych od wewnątrz płytami klimatycznymi; płytami z betonu komórkowego lub otwartych dyfuzyjnie klimatycznych płyt izolacyjnych (na bazie włókien konopnych lub słomy),
- pokrycie ścian piwnic od wewnątrz tynkami ciepłochronnymi bez dodatkowego docieplenia z uwagi na znaczną grubość konstrukcji (74 cm),
- docieplenie stropu poddasza wełną celulozową.
W zakresie błękitno-zielonych rozwiązań grupa rekomenduje m.in. zastosowanie zielonego tarasu (po wykonaniu ekspertyzy konstrukcyjnej), wykonanie zielonej ściany na elewacji południowej oraz wymianę części nawierzchni utwardzonych na półprzepuszczalne.
Willa przy ul. Niepodległości 85. Fot. autorki i autorzy koncepcji: Władysław Bielski, Wojciech Butrym, Cezary Czemplik, Ewa Kołoszko, Mariusz Kowalski, Celina Łozowska, Agnieszka Targońska
Obejrzyj szczegółowy opis koncepcji.
Podsumowanie warsztatów
Na koniec warsztatów, każda z grup zaprezentowała swoje koncepcje Pani Halinie Zaborowskiej-Boruch – Zastępcy Prezydenta Olsztyna.
Bardzo dziękujemy Miastu Olsztyn za gościnę i współorganizację warsztatów. Szczególne podziękowanie kierujemy do Pani Anny Bobko – Miejskiej Konserwator Zabytków, która dokonała wyboru budynków, wsparła proces pozyskiwania dokumentacji oraz zaprosiła reprezentantów kluczowych dla powodzenia powyższych projektów instytucji.
Wszystkie opracowania zostały przekazane Miastu do dalszych prac nad planowanymi inwestycjami.
Uczestnikom warsztatów dziękujemy za ogromne zaangażowanie oraz gratulujemy efektów.
