Projekt INTERLACE realizowaliśmy między wrześniem 2020 a lutym 2025 roku w międzynarodowym konsorcjum zrzeszającym miasta, instytucje badawcze oraz organizacje pozarządowe z Europy i Ameryki Łacińskiej. Liderem projektu był Ecologic Institute.
Cele, partnerzy, organizacja współpracy
Głównym celem projektu było wsparcie procesów odtwarzania i łączenia ekosystemów. Centralna koncepcja zakładała wzmacnianie powiązań między przyrodą, miejscem i ludźmi. Co uwzględnia zarówno procesy ekosystemowe jak i społeczne. Sam dialog odbywał się między społecznościami oraz administracją by zachować legitymizację oraz wpływ na życie lokalne. Był to zatem projekt z gruntu sieciujący.
Jego drugą odnogą był proces badawczy. Wykorzystano w nim wiedzę z wielu dyscyplin, takich jak nauki społeczne, przyrodnicze i zarządzanie. Stawiał na wykorzystanie wiedzy, doświadczeń oraz odmiennego postrzegania wartości w regionach UE (Unia Europejska) i CELAC (Wspólnota Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów). Uwzględniał wrażliwość na różnorodne tradycje kulturowe, role płci, dostęp do władzy oraz struktur społecznych i politycznych.
Jak łatwo się domyślić to zrównoważony rozwój był punktem odniesienia dla wszelkich działań w projekcie. A ponieważ to małe i średnie miasta odgrywają decydującą rolę w realizacji celów zrównoważonego rozwoju, to spośród tej grupy wyłoniono uczestników projektu, ale także partnerów podpisujących listy intencyjne. Sygnatariuszami były gminy potwierdzające chęć dołączenia do sieci INTERLACE i podjęcia działań odtwarzających łączność gminy z otaczającą miasto przyrodą.
W tym przypadku za gminy średnie uznano miasta o populacji do 300 000 mieszkańców. To tereny zamieszkiwane przez 57% osób w UE oraz 41% w regionie CELAC. Sześciu partnerów miejskich INTERLACE funkcjonuje w różnych kontekstach jeśli chodzi o sposób zarządzania. W tym gronie znalazły się cztery miasta Chemnitz (Niemcy), Envigado (Kolumbia), Granollers (Hiszpania), Portoviejo (Ekwador) oraz dwa związki międzygminne Metropolia Krakowska (Polska) oraz Corredor Biológico Interurbano Río María Aguilar-San José (CBIMA, Kostaryka).
Pozwoliło to uwzględnić różne wyzwania i specyficzne okoliczności towarzyszące wzmacnianiu łączności ekosystemów miejskich z terenami zewnętrznymi, wiejskimi, a nawet objętymi ochroną konserwatorską. Mimo tak ogromnego potencjału ekologicznego małych i średnich miast, nie jest on w pełni wykorzystany w porównaniu do działań podejmowanych w większych metropoliach. Projekt INTERLACE miał tej dysproporcji zaradzić.
Jednym z kluczowych elementów projektu było multidyscyplinarne podejście i nacisk na wymianę wiedzy. Dlatego wśród partnerów, oprócz miast, znalazły się organizacje pozarządowe, instytuty badawcze oraz uczelnie dostarczające zarówno gotową wiedzę jak i rozwiązania projektowane w ramach INTERLACE. Aby wzmocnić wyniki współpracy, głównie między miastami, ale także w regionie, każdy samorząd pracował w parze z lokalną organizacją, pełniącą rolę knowledge broker. W przypadku Metropolii Krakowskiej była to Fundacja Sendzimira. Działania Chemnitz wspierał Ecologic Institute. W parze z Envigado działał Instituto Humboldt. Granollers asystował Universitat Autònoma de Barcelona. Portoviejo działało z Yes Innovation. Natomiast CBIMA z Universidad Nacional de Costa Rica.
Koronkową układankę partnerów uzupełniały także organizacje specjalistyczne. Oppla zapewniała medialne, komunikacyjne i brandingowe wsparcie podczas trwania całego projektu. Research Institute for Nature and Forest (INBO) organizował zwinną metodykę pracy całego konsorcjum. Tecnalia Research & Innovation (Hiszpania) zapewniała wiedzę techniczną. Norwegian Institute for Nature Research (NINA) prowadził badania ekonomiczne wokół rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS).
World Wide Fund For Nature, Colombia (WWF, Colombia) rozwijał praktyki współpracy ze społecznością lokalną. Climate Alliance organizował wymianę wiedzy między sześcioma miastami partnerskimi. Ważną rolę sieciującą z partnerami miejskimi spoza konsorcjum pełniły dwie organizacje: United Cities and Local Governments (UCLG) oraz Federación Latinoámericana de Ciudades, Municipios y Asociaciones Municipalistas (FLACMA). Honorowe doradztwo, w ramach advisory board, pełniły reprezentantki i reprezentanci TU Delft, GenderCC network, Inter-American Development Bank – Emerging and Sustainable Cities Programme, Youth4Nature, ICLEI oraz Senatu Berlina.
Z czego warto skorzystać?
W ciągu czterech lat wypracowaliśmy rozwiązania, z których mogą czerpać głównie samorządy, ale też instytucje wspierające, jak ośrodki badawcze i przedstawiciele sektora pozarządowego. Opracowane narzędzia mają praktyczne implikacje, więc stanowią dla samorządów dobre przygotowanie do wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie.
Kurs e-learningowy: Nature-based Solutions: How to regenerate nature to make neighborhoods more livable, biodiverse, and resilient to climate change
Kurs dostępny po angielsku i hiszpańsku ma formułę tzw. MOOC (Massive Online Open Course). Pozwala ona osobom uczestniczącym zdobyć pewną porcję wiedzy w dowolnie wybranym przez siebie czasie i miejscu.
Kurs prezentuje kluczowe rozwiązania zebrane w ramach projektu i pomagające w adaptacji samorządów do zmiany klimatu i odbudowie zasobów przyrodniczych. Oprócz wprowadzenia do kursu kolejne moduły porządkują praktyczne zagadnienia takie jak:
- sposoby zaangażowania mieszkańców;
- metody współpracy z mieszkańcami;
- mapowanie i nadawanie priorytetów wyzwaniom klimatycznym;
- projektowanie rozwiązań przestrzennych z użyciem NBS;
- monitoring efektów ingerencji z użyciem NBS;
- dobranie formalnych rozwiązań w polityce miejskiej.
Kurs powstał w bliskiej współpracy między Fundacją Sendzimira (koordynującą prace), firmą Oppla zajmującą się produkcją nagrań oraz oprawy graficznej oraz UCLG, organizacją dostarczającą platformę e-learningową. W opracowanie treści i unikalnej formuły kursu zaangażowane były miasta oraz badacze zaangażowani w projekt. Pozwoliło to na uwzględnienie spojrzenia na wyzwania związane z wykorzystaniem rozwiązań opartych na przyrodzie z różnych części świata i pokazanie case studies z różnych lokalizacji. Do zakończenia projektu w kursie wzięły udział 763 osoby. Jest on bezpłatny, i nadal dostępny.
Weź udział w szkoleniu!
Mapy wrażliwości
Aby odpowiednio adaptować miasto do zmiany klimatu ważne jest ustalenie hierarchii wyzwań. Często niemożliwe jest rozwiązanie wszystkich problemów jednocześnie. Wtedy wybiera się te, które stanowią największe ryzyko. W jednym mieście będą to zagrożenia zdrowotne wśród osób starszych, wywołane efektem miejskiej wyspy ciepła. W innym mieście największa trudność będzie polegać na regularnych podtopieniach. W kolejnej miejscowości mogą wystąpić obydwa problemy, ale w różnych dzielnicach. By rozwiązać tego typu dylematy potrzebne jest zbieranie danych, ale i nadawanie poszczególnym zagadnieniom odpowiedniej wagi, tak by decydenci byli w stanie podejmować decyzje nie na podstawie wiedzy ogólnej, ale wiedzy zebranej w terenie. Dzięki temu interwencja będzie precyzyjnie ukierunkowana. Takie wsparcie mają zapewnić mapy wrażliwości. Z metodą mapowania opracowaną przez Johannesa Langmayera z Uniwersytetu Autonomicznego Barcelony, można się zapoznać w jednym z modułów kursu MOOC oraz wytycznych – o których kilka słów poniżej.
Wytyczne, jak wdrażać rozwiązania oparte na przyrodzie w praktyce
Publikacja „Planning, Designing, and Monitoring of Nature-based Solutions. Guidelines to urban transformations” prezentuje ustrukturyzowany plan działania dla urzędników i badaczy rozwiązań opartych na przyrodzie. Można tę publikację potraktować jako lekturę poszerzającą wiedzę dostępną w naszym kursie e-learningowym. Kompleksowe podejście do planowania, projektowania i monitorowania rozwiązań opartych na przyrodzie jest zaprezentowane w pięciu modułach:
- Określanie ram decyzyjnych (Decision Framing) ma pomóc w analizie polityk i strategii odpowiednich dla NBS i wstępnej definicji wyzwania.
- Współtworzenie (Co-creation) służy ustaleniu celów interwencji z udziałem interesariuszy.
- Planowanie (Planning) to już wybór kryteriów oceny, co pozwala na wskazanie obszarów najbardziej wrażliwych na zmianę klimatu, na podstawie wskaźników przestrzennych (mapy wrażliwości na ryzyka, o których piszemy powyżej).
- Projektowanie (Design) to już etap rozrysowania rozwiązania, co poprzedza diagnozowanie konkretnego terenu pod kątem uwarunkowań naturalnych i urbanistycznych – to moment na zaplanowanie lepszej retencji wody, czy zwiększenie bioróżnorodności.
- Monitorowanie (Monitoring) to zarówno dobór wskaźników efektywności, jak i praktyczny harmonogram pomiarów, analizy danych i oceny skuteczności naszej interwencji z użyciem NBS.
Przeczytaj Guidelines to urban transformations!
Atlas dobrych praktyk
Urban Governance Atlas (UGA) to internetowa mapa z prezentacją i kategoryzacją dobrych praktyk w wykorzystaniu rozwiązań opartych na przyrodzie. Posłuży szczególnie praktykom szukającym punktu odniesienia dla własnych lokalnych wyzwań. Wygodna przeglądarka pozwala na włączenie kilku filtrów, tak by wyniki zbierały wyłącznie te tematy, które nas w danym momencie interesują. Dla przykładu, możemy zaznaczyć, że szukamy rozwiązań dla problemów z niedoborem lub nadmiarem wody. Do tego włączyć filtr, który wybierze jeden z interesujących nas zagadnień. Mogą to być polityki miejskie, metody współpracy, rozwiązania w komunikacji, czy instrumenty finansowe. W wynikach otrzymamy wszystkie przykłady spełniające te kryteria, łącznie ze wskazaniem lokalizacji oraz opisem konkretnego rozwiązania. Jeśli odpowiedzi na dany problem jest więcej, otrzymamy całą listę rozwiązań.
Skorzystaj z dobrych praktyk zawartych w UGA!
Co ciekawego wydarzyło się w Polsce?
Projekty finansowane z mechanizmu Horyzont 2020 mają bardzo demokratyczny przebieg i z góry zakładają dostępność praktyk i upowszechnianie ich jak najszerszemu gronu osób, w identycznej jakości. Dlatego rozwiązania stosowane w Polsce, były podobne do tych jakich doświadczyli mieszkańcy Kostaryki, Ekwadoru czy Hiszpanii. Nie będziemy tu relacjonować przebiegu konferencji czy spotkań konsorcjum projektowego. Przybliżymy wyłącznie te akcje, które odbyły się z udziałem mieszkańców gmin stowarzyszonych w Metropolii Krakowskiej. Dodajmy, że opisana poniżej gra terenowa oraz warsztaty MINECRAFT odbyły się w identycznej formule we wszystkich miastach partnerskich INTERLACE. Pozostałe efekty to dodatkowe produkty przygotowane przez Stowarzyszenie Metropolia Krakowska czy Fundację Sendzimira w ramach podsumowania projektu.
Gra terenowa w Skawinie
To jeden z kilku interaktywnych elementów projektu INTERLACE. Jego celem była popularyzacja rozwiązań opartych na przyrodzie wśród mieszkańców. Stowarzyszenie Metropolia Krakowska przygotowało na platformie loquiz.com ścieżkę multimedialną z geolokalizacją. Gra terenowa łączy naukę i zabawę, zachęcając do aktywności na świeżym powietrzu i poznawania nowych miejsc. Uczestnicy w każdym wieku mogą wyruszyć w trasę pełną zadań, wyzwań i zagadek, które muszą rozwiązać, aby zdobyć punkty i dotrzeć do mety. Ścieżka prowadzi po terenach zieleni zlokalizowanych w Skawinie. Uczestnicy poznają Błonia Skawińskie i różne rodzaje usług ekosystemów. Gra może być wykorzystana jako element edukacji klimatycznej podczas wizyt terenowych szkół z terenu Metropolii Krakowskiej. Każdy może z niej skorzystać, wystarczy zainstalować na smartfonie aplikację Loquiz i zeskanować kod QR.
Warsztaty MINECRAFT w gminie Niepołomice
Jednym z wyzwań, gdy mowa o rozwiązaniach opartych na przyrodzie, jest przetłumaczenie ich teoretycznych i technicznych założeń na język zrozumiały dla mieszkańców. Aby oswoić ten temat w najmłodszej grupie wiekowej przeprowadziliśmy w ramach projektu INTERLACE warsztaty z użyciem gry MINECRAFT, przygotowane i zrealizowane przez Opplę, z pomocą trenerów, sprzętu oraz licencji przygotowanych przez firmę. Odbyły się one nie tylko w gminie Niepołomice, ale i we wszystkich miastach zrzeszonych w INTERLACE i polegały na angażowaniu dzieci uczących się w szkołach podstawowych w projektowanie terenów zieleni.
Dzieci otrzymywały najpierw wyjaśnienie problemów związanych ze zmianą klimatu a następnie odwiedzały miejsce, blisko szkoły, które na te zmiany jest najbardziej narażone. Po spacerze zasiadały do tabletów z uruchomioną aplikacją MINECRAFT. Popularna wśród dzieci gra daje możliwość projektowania. W każdej lokalizacji przygotowana była osobna mapa oddająca w świecie gry układ przestrzeni, którą dzieci obserwowały podczas spaceru. Tak by mogły przeprowadzić interwencję i zaproponować swój własny pomysł na rozwiązanie oparte na przyrodzie. Metod zdobyła duże uznanie i będzie nadal wykorzystywana w innych projektach.
Ogrody deszczowe w Małopolsce
To rozwiązanie o małej skali, stosunkowo łatwe w realizacji promujemy od wielu lat, jako dobry wstęp do rozmowy o poprawie retencji. Jeśli lokalna społeczność zostaje włączona w proces ich przygotowania staje się ambasadorem dobrej sprawy. Dlatego Stowarzyszenie Metropolia Krakowska we współpracy z Fundacją przygotowała ogrody deszczowe w trzech małopolskich szkołach w Igołomii, Kamieniu i Rzozowie. Uczniowie mają możliwość dowiedzieć się, jak gospodarować wodą deszczową, bo jako trwały element przed budynkami zostały ogrody razem z opisem projektu. Rośliny wytrzymujące silne nasłonecznienie okresowe susze i podtopienia są ważnym elementem tej układanki. Okoliczni mieszkańcy mogą inspirować się tym rozwiązaniem i przeciwdziałać podtopieniom realizując podobne ogrody na swoich prywatnych działkach. Z pomysłu mogą też korzystać inne jednostki miejskie czy rady osiedlowe.
Prosta instrukcja – jak działa ogród
Przygotowaliśmy filmik edukacyjny w technice whiteboard, który pokazuje, jak działa ogród deszczowy zbierający wodę z dachu budynku. Film ma za zadanie przekonać odbiorców, że gromadzona w specjalnie zaprojektowanym ogrodzie woda przynosi liczne korzyści. Widz dowiaduje się jak jest zatrzymywana w ogrodzie, gdzie ulega infiltracji, jak odparowuje i zasila lokalny obieg wody. Edukacja w tym zakresie to dobry wstęp do zachęcania mieszkańców lokalnych społeczności do zakładania ogrodów deszczowych na własnym podwórku. Co może wspierać retencję.
Wyszukiwarka wsparcia na realizację błękitno-zielonej infrastruktury
Metropolia Krakowska udostępnia na swojej stronie internetowej wyszukiwarkę, która ułatwia znalezienie funduszy na projekty z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury. Narzędzie to jest skierowane do organizacji pozarządowych i instytucji publicznych, które chcą realizować projekty związane z ochroną środowiska i zrównoważonym rozwojem miejskim. Intuicyjny interfejs, filtrowanie wyników według typu projektu, kwoty wsparcia, źródła finansowania oraz wsparcie dla organizacji pozarządowych i instytucji publicznych mają zachęcić do regularnego inwestowania w odporność gmin na zmianę klimatu. Dlatego wyszukiwarka pomaga poruszać się w ofertach dotyczących środków na projekty związane z rozwojem terenów zieleni, zarządzaniem wodą deszczową i efektywnością energetyczną w Małopolsce. Ma to być wiarygodne i regularnie aktualizowane źródło sprawdzonych informacji. To oferta wspierająca dokument „Impulse paper” – powstał on w wersji polskiej i angielskiej by projekt INTERLACE znalazł kontynuację w działaniach gmin, które chciałyby skorzystać z osiągnięć programu.
Skorzystaj z wyszukiwarki środków finansowych!
