W ramach realizacji pierwszego etapu projektu Mitygacja zmian klimatu w budynkach zabytkowych, dwa zespoły badawcze w Polsce i w Chorwacji, przeprowadziły w okresie od listopada 2020 do maja 2021, 36 wywiadów pogłębionych, w których udział wzięło ponad 50 osób.
Kim byli nasi rozmówcy?
Nasi rozmówcy reprezentowali kilkanaście polskich miast i byli to przedstawiciele:
- jednostek samorządu terytorialnego z Mysłowic, Wałbrzycha, Bielska-Białej, Łodzi i Zielonej Góry,
- inwestorów publicznych z Łodzi, Bielska-Białej i Wałbrzycha,
- Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
- wojewódzkich urzędów ochrony zabytków w Warszawie, Katowicach, Krakowie i Olsztynie,
- Krajowej Agencji Poszanowania Energii,
- Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Budownictwa Naturalnego,
- specjaliści konserwatorzy z Torunia,
- eksperci zajmujący się efektywnością energetyczną budynków (m. in. z Wrocławia),
- zarządcy obiektów zabytkowych (m. in. z Rzuchowa).
Bielsko-Biała – jedno z miast partnerskich projektu, fot. Anna na Unsplash
Croatia Green Building Council – nasz partner w Chorwacji – przeprowadził wywiady z przedstawicielami i przedstawicielkami miast: Zagrzeb, Zabok, Karlovac, Sveti Ivan Zelina, Varaždin, Osijek, Pazin, Jastrebarsko, Rijeka, Velika Gorica i Koprivnica.
Na podstawie przeprowadzonych rozmów wyłoniliśmy następujące miasta partnerskie projektu, w których przeprowadzimy warsztaty projektowe dot. renowacji i termomodernizacji budynków historycznych: Mysłowice, Olsztyn, Bielsko-Biała oraz Koprivnica, Rijeka i Zagrzeb.
Jaki był cel wywiadów?
Celem wywiadów było rozpoznanie głównych wyzwań w obszarze renowacji energetycznej budynków historycznych oraz określenie zestawu dobrych praktyk, które mogą być wdrażane w budynkach zabytkowych, zmniejszając ich wpływ na środowisko. Rozmawialiśmy m.in. o możliwościach termomodernizacji obiektów zabytkowych, zastosowaniu elementów błękitno-zielonej infrastruktury i OZE. Zbieraliśmy przykłady dobrych praktyk i modelowych rozwiązań wypracowanych we współpracy inwestorów z projektantami i służbami konserwatorskimi.
Zebrane w trakcie wywiadów wnioski posłużą nam do przygotowania praktycznej publikacji zawierającej przykłady dobrych praktyk, wspierającej wdrażanie proekologicznych rozwiązań w renowacjach budynków historycznych, w tym zabytkowych.
Rijeka – miasto partnerskie w Chorwacji, fot. Moreno Matković na Unsplash
Wnioski, czyli czego dowiedzieliśmy się w trakcie wywiadów?
Z rozmów zespołu badawczego w Polsce wyłonił się szereg barier, a także postulatów, jak zwiększyć tempo renowacji i termomodernizacji budynków historycznych, by osiągnąć cel redukcji emisji dwutlenku węgla wyznaczony przez kraje Unii Europejskiej.
Istotną barierą jest brak środków na kompleksowe renowacje uwzględniające takie prace, jak izolacje przegród pionowych i poziomych, renowacje okien i drzwi, modernizacja wentylacji i systemów grzewczych, zagospodarowanie wód opadowych i szarych, inwestycje w nisko- i zero emisyjne źródła energii, przywracanie lub wprowadzanie zieleni podwórkowej i fasadowej.
Jest wiele przykładów inwestycji polegających na wymianie źródeł ciepła bez ingerencji w jakiekolwiek inne obszary wpływające na efektywność energetyczną budynku. To błąd wynikający z braku środków na kompleksowe renowacje i modernizacje.
Ważne jest więc rozwijanie systemów zachęt finansowych dla inwestorów, ale także tworzenie fachowych centrów doradztwa dla właścicieli publicznych i prywatnych, wspierających ich w opiece nad budynkami historycznymi i zabytkowymi. Takie centra działają na Wyspach Brytyjskich dostarczając katalogi dobrych praktyk i doradzając z zakresu konserwacji, renowacji i termomodernizacji.
Sporym wyzwaniem jest pogodzenie wartości historycznej i architektonicznej z koniecznością redukowania energii zużywanej przez budynki historyczne i zabytkowe. Nie da się ukryć, że to duża kość niezgody pomiędzy konserwatorami, a inwestorami i właścicielami budynków zabytkowych. Bardzo dużo rozmawialiśmy o tym w trakcie wywiadów. To kluczowe, by szukać takich rozwiązań, które pozwolą na zachowanie wyjątkowości tych budynków. Konieczna jest jednak modernizacja, zwiększająca komfort ich użytkowania i redukująca zużycie energii, co przełoży się na mniejsze koszty ich utrzymania. W trakcie wywiadów pojawiły się głosy, że aby te budynki były atrakcyjne dla młodych pokoleń – znacznie bardziej świadomych ekologicznie i poszukujących prośrodowiskowych rozwiązań we wszystkich aspektach życia – nie wystarczy już tylko renowacja elewacji. Młodzi użytkownicy budynków będą poszukiwali nowoczesnych i ekologicznych rozwiązań, zwłaszcza biorąc pod uwagę standardy oferowane przez nowe budownictwo, których nie muszą spełniać budynki zabytkowe.
Olsztyn – jedno z trzech miast partnerskich w Polsce, fot. Pixabay
W Polsce są bardzo ograniczone zasoby lokalnie wyprodukowanych oraz certyfikowanych materiałów budowlanych o najniższym śladzie węglowym, co utrudnia zmniejszenie udziału materiałów ropopochodnych w prowadzonych inwestycjach. Dostępne materiały o niskim śladzie węglowym, np. wytwarzane na bazie słomy lub innych włókien roślin jednorocznych, są produkowane na małą skalę, za czym idzie ich wysoka cena. Brakuje wyników badań w języku polskim potwierdzających ich właściwości cieplno-wilgotnościowe. Niewielka ilość przykładów ich zastosowania w zakończonych projektach sprawia, że spotykają się ze sceptycyzmem zarówno ze strony inwestorów jak i firm wykonawczych. Bardzo ważne jest więc promowanie dobrych praktyk i tworzenie katalogów rozwiązań akceptowanych przez służby konserwatorskie, które poparte są ekspertyzami energetycznymi i odpowiadają aktualnym przepisom ppoż.
Należy wprowadzić na szerszą skalę rozwiązania adaptacyjne z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury (zielone ściany, dachy, obiekty małej retencji) w budynkach historycznych i zabytkowych. Dla niektórych z naszych rozmówców, oczywistym było, że w dobie katastrofy klimatycznej mamy prawo pozostawić po sobie pozytywny ślad i np. wprowadzać zieleń tam, gdzie jej historycznie nie było (np. przy fasadach, wokół budynków, czy na dachu).
Niekorzystanie ze zrównoważonych rozwiązań wynika często z braku wiedzy o dostępnych możliwościach, a także obaw przed ich zastosowaniem. Kluczowe jest więc wsparcie i zwiększanie kompetencji zarządców, inwestorów, projektantów oraz konserwatorów z zakresu efektywnej, zrównoważonej renowacji oraz termomodernizacji poprzez szkolenia, wizyty studyjne, fachowe poradniki. Na tę potrzebę staramy się odpowiedzieć w ramach projektu.
Fot. Chris Montgomery on Unsplash
