W lutym 2022 r. w Leśnej na Pogórzu Izerskim, przeprowadziliśmy badanie geoankietowe. Jego celem było poznanie doświadczeń mieszkańców związanych z suszą i powodzią oraz wpływu jaki oba zjawiska wywierają na ich życie.
Na czym polega i jak działa geoankieta?
Geoankieta to narzędzie służące do badania opinii mieszkańców, szczególnie w odniesieniu do zagospodarowania terenu, na którym żyją, a który ma podlegać zmianom. Popularnie wykorzystują ją urzędy gminne i urbaniści do konsultacji społecznych przy tworzeniu miejscowych planów zagospodarowania terenu.
Geoankietę tworzy się w specjalnie dedykowanej do tego celu aplikacji. Kwestionariusz online, połączony z interaktywną mapą, ułatwiają zbieranie odpowiedzi respondentów dotyczących konkretnych miejsc w przestrzeni. Geoankieta może zostać dowolnie zaprojektowana, zgodnie z zapotrzebowaniem, jakie niesie ze sobą cel badania. Uczestnik może wskazać wiele lokalizacji na mapie, do których można przypisać szereg szczegółowych pytań.
Niewątpliwym atutem tego typu narzędzia jest jego dostępność oraz możliwość dotarcia do szerokiego grona interesariuszy związanych z analizowanym terenem. Badanie mogą wspierać działający w terenie ankieterzy, którzy dotrą do osób wykluczonych cyfrowo.
O co zapytaliśmy mieszkańców i mieszkanki Leśnej?
W ramach geoankiety przeprowadzonej w Leśnej wyodrębniliśmy klika obszarów tematycznych, na podstawie których powstały szczegółowe pytania badawcze dotyczące:
- doświadczeń związanych z nadmiernymi opadami, z niedoborem opadów oraz wysokimi temperaturami;
- doświadczeń związanych ze stratami materialnymi i finansowymi wynikającymi z suszy i powodzi;
- opinii odnośnie tego jaki jest wpływ człowieka na występowanie zjawisk suszy i powodzi;
- przykładów działań, które mogą się przyczyniać do zapobiegania powodzi i suszy;
- znajomości obiektów stworzonych przez człowieka, które zatrzymują wodę deszczową na terenie gminy;
- znajomości takich miejsc zagospodarowania terenu, które szczególnie przyczyniają się do występowania suszy i powodzi;
- znajomości miejsc i urządzeń wodnych, które występowały w przeszłości, a nie istnieją obecnie a mogą przeciwdziałać suszy lub powodziom.
Uzupełnieniem kwestionariusza były pytania dotyczące obszaru, na którym w ramach projektu Między suszą a powodzią. Błękitno-zielona infrastruktura w gminie Leśna powstanie nowa infrastruktura rekreacyjna oraz demonstracyjne obiekty pokazujące, jak za pomocą zagospodarowania terenu łagodzić skutki zmiany klimatu.
Wnioski z badania
Przez miesiąc trwania badania w geoankiecie wzięło udział 217 mieszkańców gminy Leśna.
Ze względu na skalę zjawisk oraz obszar badania liczba udzielonych odpowiedzi nie była wystarczająca by przedstawić sytuację na terenie całej gminy.
Osoby, które wzięły udział w badaniu, wskazały wiele lokalizacji na mapie i udzieliły odpowiedzi na pytania otwarte – pozwoliło to nam bliżej poznać świadomość i wiedzę respondentów odnośnie zmiany klimatu i zjawisk, o które zapytaliśmy.
Respondenci byli najaktywniejsi w przypadku zagadnień związanych z występowaniem zjawisk związanych z nadmiernymi opadami. Lokalizacje, które były wskazywane wyraźnie koncentrowały się w okolicy cieków wodnych. Szczególnie dotyczyły one wylewania wody z koryta cieku oraz podtopień będących wynikiem nawalnych opadów. Są to zjawiska, które najbardziej dotykały w przeszłości społeczność regionu, a wraz z pogłębiającą się zmianą klimatu będą jeszcze bardziej zaburzać funkcjonowanie gminy. W dalszej kolejności respondenci wskazywali spływ wody opadowej drogami lub powierzchniami utwardzonymi oraz osuwiska. Dzięki tym wynikom i wskazaniom w trakcie seminarium „Dobre praktyki błękitno-zielonej infrastruktury w gminie Leśna”, przedstawiliśmy głównie rozwiązania oparte na przyrodzie, które sprzyjają ochronie przeciwpowodziowej poprzez zagospodarowanie terenu przy rzekach oraz na terenach rolniczych.
W ramach projektu Między suszą a powodzią kluczowym działaniem będzie stworzenie ścieżki edukacyjnej wzdłuż Bruśnika, która będzie zawierała szereg obiektów demonstracyjnych takich jak niecki czy ogrody deszczowe, zadrzewienia sprzyjające zatrzymywaniu wody oraz ograniczające ryzyko powodziowe, czy rozszczelnienia powierzchni spowalniające spływ wody opadowej ulicami. Ścieżka wraz z działaniami edukacyjnymi dostępnymi w ramach oferty Izerskiego Centrum Edukacji będzie miała za zadanie także oddziaływać na mieszkańców sąsiadujących gmin, po to by zwiększyć realizacje małej retencji w regionie.
Pytani o wpływ działalności człowieka na występowanie zjawisk związanych z powodziami i suszą respondenci w większości wskazali, że jest on duży lub bardzo duży. Takie postrzeganie problemu wśród ankietowanych mieszkańców może dać szansę popierania działań adaptujących gminę do zmian klimatu i samodzielnego wprowadzania przez nich rozwiązań retencyjnych. Takich, które mogą odwracać niekorzystne procesy, a jednocześnie wstrzymywać te, które sprzyjają utrzymywaniu złego stanu rzeczy np. wylesianie.
Wypowiedzi respondentów wskazujące jakie działania mogą podejmować by zapobiegać suszom i powodziom świadczą o tym, że interesują się tym tematem. To na co warto zwrócić uwagę to, że ankietowani w przeważającej większości upatrują remedium w rozwiązaniach opartych na przyrodzie w przeciwieństwie do wielkich inwestycji stereotypowo kojarzących się z ochroną przeciwpowodziową jak budowa wałów, betonowanie i regulacja koryt rzek i cieków.
Korzystając z mapy mieszkańcy i mieszkanki wskazali również liczne przykłady obiektów i urządzeń tworzonych przez człowieka, które mają związek ze stanem wód na terenie gminy np. zbiorniki, niecki, rowy retencyjne, poldery, nasadzenia drzew czy zbiorniki na deszczówkę.
W ramach projektu będziemy przekonywać mieszkańców do intensywnego wprowadzania tego typu rozwiązań, poprzez naukę ich realizacji podczas praktycznych warsztatów tworzenia ogrodów deszczowych, zakładania łąk kwietnych czy nasadzeń, które z powodzeniem będą mogli wprowadzać w swoich ogrodach i działkach.
Nawiązując do rozpoczętego w badaniu wskazywania istniejących rozwiązań stworzymy dostępną online mapę miejsc sprzyjających retencji. Zaznaczymy na niej już istniejące rozwiązania, ale także te nowopowstałe, które będą zachęcały kolejnych mieszkańców do podejmowania podobnych kroków. Tylko poprzez zwiększanie skali małej retencji, region zwiększy swoją odporność na pojawianie się niekorzystnych zjawisk.
Zapoczątkowana w geoankiecie idea inwentaryzacji dawnych urządzeń wodnych na terenie gminy odnalazła swoją kontynuację. W trakcie warsztatów VISIS, przeprowadzonych w marcu 2022 r. interesariusze wypracowali projekt mapowania dawnych rozwiązań. Dotychczasowe wskazania w geoankiecie mogłyby zostać zweryfikowane w terenie, uzupełnione o nowe miejsca zlokalizowane podczas badania terenowego przez mieszkańców a następnie odtworzone (patrz raport z warsztatów, str. 11).
Również dzięki kompleksowej inwentaryzacji gminie łatwiej będzie ubiegać się dofinansowania, np. w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Aglomeracji Jeleniogórskiej. Dofinansowanie może pozwolić na przywracanie dawnych zasobów istniejących na terenie gminy np. oczyszczanie rowów melioracyjnych. Wyniki badania będą dobrym argumentem dla Inwestycji w miejscach, które mieszkańcy wskazali jako problematyczne np. nasadzeń w miejscach dotkniętych tzw. efektem miejskiej wyspy ciepła spowodowanej brakiem zieleni.
Przeprowadzone badanie pokazuje, że respondenci i respondentki są świadomi zmiany klimatycznej zachodzącej w ich otoczeniu i tego jak negatywnie wpływa na ich jakość życia. W przeważającej większości wiedzą jakie środki należy przedsięwziąć, by przeciwdziałać negatywnym zjawiskom oraz zauważają w swoim otoczeniu te rozwiązania, które nasilają te zjawiska.
Należy zauważyć jednak, że w badaniu wzięła udział tylko część mieszkańców, więc wyzwaniem pozostaje przekonanie, zachęcenie i wyedukowanie pozostałych mieszkańców gminy do udziału w wydarzeniach partycypacyjnych i edukacyjnych planowanych w ramach projektu. Będą mogli się podczas nich dowiedzieć więcej o zagrażających im zjawiskach nasilających się wraz ze zmieniającym się klimatem. Posiądą też praktyczną wiedzę jak samodzielnie tworzyć rozwiązania oparte na przyrodzie (NBS). Pierwszym wydarzeniem, które będzie zaznajamiało szerszą publiczność z zagadnieniami błękitno-zielonej infrastruktury będzie piknik ekologiczny, na terenie przyszłego Izerskiego Centrum Adaptacji. Podczas warsztatów i pokazów o tematyce ekologicznej mieszkańcy i mieszkanki Leśnej będą mieli okazję zapoznać się z planowaną na terenie gminy inwestycją (ścieżką edukacyjną), dowiedzieć się o zmianie klimatu i jak jej przeciwdziałać oraz o tym jak ważne jest zachowanie bioróżnorodności.
Zapraszamy do zapoznania się z raportem podsumowującym badanie geoankietowe, wraz z wykresami i mapami.
