Potok Służewiecki to ostatnia warszawska mała rzeka, która prowadzi naturalne wody. Ale jej dolina już dawno utraciła naturalny charakter – miejscami uregulowana, miejscami przetaczana pod ziemią, spiętrzona w stawach, służy głównie odprowadzaniu nadmiaru wody deszczowej, przez co po ulewach występuje ze zbyt wąskiego koryta i zalewa ulice.
18 uczestniczek i uczestników szkolenia Kształtowanie frontów wodnych. Zarządzanie ekosystemami dolin rzecznych wraz z ekspertkami i ekspertami od 6 do 8 września 2023 r. zastanawiało się nad zmianami jakie warto wprowadzić. Czy zmieniać sposób użytkowania Potoku, czy również jego przebieg? Wszystko, by odzyskał swoje zdolności regulowania przepływów wody i zwiększył pojemność retencyjną, był ostoją bioróżnorodności i równocześnie miejscem rekreacji dla okolicznych mieszkańców.
Szkolenie zrealizowaliśmy w ramach projektu Miejskie ekosystemy dolin rzecznych, we współpracy z Zarządem Zieleni m.st. Warszawy, którego pracownicy nie tylko wprowadzili uczestników w formalne uwarunkowania związane z Potokiem, ale wybrali się z nimi na wizję terenową i uczestniczyli w sesji, na której uczestnicy i uczestniczki szkolenia prezentowali swoje koncepcje.
Gościliśmy w Służewskim Domu Kultury, ulokowanym w Dolince Służewieckiej, kierującym bogatą ofertę edukacyjną do lokalnej społeczności pod hasłem Domu Ekologii.
Kogo gościliśmy na szkoleniu?
Szkolenie skierowaliśmy do osób specjalizujących się w zarządzaniu dolinami rzecznymi, wśród których znaleźli się przedstawiciele i przedstawicielki administracji wodnej i samorządowej. Naszym celem było upowszechnienie wiedzy na temat oceny usług ekosystemów oraz instrumentów pozwalających na zarządzanie dolinami rzecznymi w miastach bez utraty świadczonych przez nie usług.
Przekazana wiedza stanowiła podstawę do opracowania koncepcji, która może stać się zalążkiem do działań miasta w zakresie zarządzania Potokiem Służewieckim.
Główną ekspertką i przewodniczką po zagadnieniu kształtowania frontów wodnych była Anna Januchta-Szostak z Politechniki Poznańskiej, architektka i urbanistka, członkini Interdyscyplinarnego Zespołu Doradczego ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezesie PAN. Do współpracy zaprosiliśmy również Agnieszkę Kowalewską, urbanistkę, architektkę krajobrazu, ekspertkę w zakresie błękitno-zielonej infrastruktury miast, która przeanalizowała dotychczasowy i przyszły system planowania przestrzennego pod kątem ochrony dolin rzecznych.
Inspirująca wizyta w terenie
W czasie szkolenia znaleźliśmy też czas, aby wraz z Fundacją Krajobrazową wybrać się na pieszą i wodną wyprawą wzdłuż śródmiejskiego odcinka Wisły. Słuchaliśmy, jakimi metodami udało się przywrócić rzekę mieszkańcom, jak kształtowany był jej front wodny, jakie działania są prowadzone na rzecz ochrony naturalnych ekosystemów rzecznych. Ta część szkolenia okazała się niezwykle atrakcyjna również dla uczestników szkolenia na co dzień mieszkających w Warszawie, którzy po raz pierwszy mieli szansę zobaczyć ją z wody.
Uczestnicy szkolenia pracowali w dwóch grupach. W oparciu o wiedzę i informacje zdobyte w czasie szkolenia oraz swoje kompetencje i doświadczenie, przygotowali rekomendacje dla dwóch terenów: odcinka Potoku Służewieckiego wzdłuż ul. Wyczółki i Parku Dolinka Służewiecka.
Rekomendacje dla odcinka Potoku Służewieckiego wzdłuż ul. Wyczółki
Wyczółki to fragment Potoku, gdzie kiedyś działał folwark. Dziś to teren niedostępny dla mieszkańców, pod silną presją urbanizacyjną, częściowo pod nadzorem konserwatora zabytków. Potok na tym odcinku jest uregulowany, zasilany wodami z kolektorów burzowych, co po nawalnych opadach powoduje wysoką falę powodziową, która stanowi zagrożenie dla okolicznej infrastruktury.
Uczestniczki i uczestnicy szkolenia zaproponowali katalog działań adresowanych do zarządców i właścicieli okalających terenów. Ich celem było zwiększenie lokalnej retencji, tak by ograniczyć gwałtowny spływ wód do potoku. Równocześnie zaproponowali wyodrębnienie na tym odcinku rzeki trzech stref, łącząc w koncepcji funkcje środowiskowe i społeczne:
- terenów zalewowych,
- ogrodów społecznych – angażujących lokalnych mieszkańców,
- terenów rekreacyjnych w strefie zabytkowej.
Wypracowaną koncepcję zobaczysz TUTAJ.
Rekomendacje dla Parku Dolinka Służewiecka
Park jest terenem rekreacji, służącym spacerowaniu, wyprowadzaniu psów, zabawie dzieci. Dodatkowo jest cenny przyrodniczo, swoje siedliska mają tu liczne gatunki, choć samo koryto potoku jest silnie przekształcone. Uczestniczki i uczestnicy szkolenia założyli, że funkcje i naturalny charakter parku powinny zostać zachowane, a zaproponowane modyfikacje służyć mają:
- redukcji hałasu dobiegającego z przylegającej trasy, poprzez wprowadzenie wielopiętrowej roślinności izolacyjnej;
- zwiększeniu pojemnosci retencyjnej dolinki poprzez meandryzację fragmentu potoku lub budowę okresowo zalewanej niecki z funkcjami rekreacyjnymi.
Wypracowaną koncepcję zobaczysz TUTAJ.
Każdą z koncepcję uczestnicy przedstawili na spotkaniu podsumowującym i przedyskutowali z gośćmi: Moniką Gołębiewską-Kozakiewicz, Moniką Wasilewska-Lech i Piotrem Zakrzewkim z Zarzadu Zieleni m.st. Warszawy oraz z Marcinem Grądzkim i Marią Zalewską z Biura Ochrony Powietrza i Polityki Klimatycznej Urzędu m.st. Warszawy.
Goście docenili pomysły zaangażowania mieszkańców i użytkowników terenu w utrzymanie i działania na rzecz ochrony tych ekosystemów. Szczególnie spodobał im się pomysł zbudowanie unikalnej oferty rekreacyjnej na Wyczółkach. Z zainteresowaniem przyjęli również proponowane rozwiązanie w Dolice, łączące retencję i rekreację w postaci niecek.
Rolą miasta jest pilnować żeby każdy odcinek doliny miał zachowaną dostępność i był rzeczywiście frontem wodnym. Ważne by nie stał się wodnym tyłem – te słowa podsumowania, wypowiedziane przez Annę Januchte-Szostak cytujemy jako przesłanie dla wszystkich zarządów miejskich dolin rzecznych.
Projekt „Miejskie ekosystemy dolin rzecznych. Potencjał usług ekosystemów w obliczu antropogenicznych zmian klimatu” korzysta z dofinansowania o wartości 164 599,08 euro otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG, w ramach Programu Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu; obszar programowy: Środowisko naturalne i ekosystemy.
Potrwa od lutego 2022 do grudnia 2023 r.
Wspólnie działamy na rzecz Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej.