W dniach 7–8 listopada 2023 r. w Warszawie odbyła się konferencja Rzeka w mieście, podsumowująca dwuletni projekt Miejskie ekosystemy dolin rzecznych. Wydarzenie było okazją do upowszechniania dobrych praktyk i doświadczeń zebranych w czasie realizacji projektu.
Wydarzenie stało się forum, na którym dyskutowaliśmy o odbudowywaniu potencjału dolin rzecznych, o kształtowaniu frontów wodnych i renaturyzacji rzek, o barierach związanych z przywracaniem rzekom ich naturalnego charakteru i sposobach na ich pokonywanie. Część dyskusji dotyczyła też zmiany mentalności, zarówno decydentów, jak również mieszkańców miast.
Konferencja w liczbach – 2 dni, 120 uczestników, i…
Wydarzenie zgromadziło ponad 120 specjalistów z całej Polski i stworzyło przestrzeń do wymiany wiedzy i doświadczeń, związanych z zarządzeniem dolinami rzecznymi. Praca w grupach, sesja networkingowa (szybkie randki), wspólna kolacja, warsztaty world cafe, wizyty lokalne, stwarzały przestrzeń do wymiany wiedzy i kontaktów.
Konferencja – pierwszy dzień (wtorek, 7 listopada 2023)
Konferencję otworzyła Ilona Gosk wraz z Moniką Gołębiewską-Kozakiewicz, Dyrektorką Zarządu Zieleni m.st. Warszawy – partnera konferencji. Pani Dyrektor podzieliła się refleksją o gruntownej zmianie w podejściu do zarządzania terenami zieleni, obejmującymi doliny rzeczne – od projektowania pod linijkę, w kierunku kształtowania seminaturalnych zbiorowisk.
Ilona Gosk zaprezentowała kolejne działania i produkty projektu, a Ilona Biedroń, z Fundacji Hektary dla Natury podzieliła się swoimi spostrzeżeniami z wizyty studyjnej do Oslo, o której można więcej przeczytać tutaj.
Po sesji otwierającej Tomasz Bergier zaprosił do dyskusji panelowej. Dyskusja toczyła się wokół poradnika Rzeka w mieście. Zrównoważony Rozwój – Zastosowania, który miał swoją premierę w czasie konferencji. Jak rzeki są postrzegane przez miasta (władze, mieszkańców i innych interesariuszy), jak to postrzeganie i stosunek do rzek zmieniały się w ostatnich latach? Jakie są prognozy na przyszłość? Jakie trudności w zarządzaniu rzekami pojawiają się codziennej praktyce? Jak integrować zarządzanie wodami opadowymi z zarządzaniem dolinami rzecznymi, aby zbliżać się do modelu z Oslo? Jakimi rodzimymi doświadczeniami możemy się podzielić? Te i inne pytaniaTomasz Bergier postawił swoim panelistom, wśród których znaleźli się:
- Anna Januchta-Szostak z Politechniki Poznańskiej, która przedstawiła krótką historię frontów wodnych. Od czasów, kiedy dominowała użyteczność rzek związana z żeglugą, energetyką, kanalizacją i poborem wody do czasów obecnych, skupionych na odbudowywaniu usług ekosystemów i funkcjach reprezentacyjnych.
- Łukasz Pawlik, z Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie, który pokazał jak parki rzeczne mogą pomóc w odbudowie korytarzy ekologicznych. Dawna stolica buduje sukcesywnie błękitno-zieloną sieć od połowy lat 90. i z czasem uczyniła z niej flagowy projekt.
- Agnieszka Kowalkiewicz z Gdańskich Wód, która podkreśliła, że to obawa przed wodą zmusiła miasto do działania. W lipcu 2016 roku deszcze nawalne wywołały w Gdańsku powódź, w wyniku której zginęły dwie osoby, zerwana trakcja spowodowała czasowe załamanie systemu komunikacyjnego miasta. Odtąd Gdańsk wyrósł na lidera zagospodarowania wód deszczowych.
- Na tym tle Dzielnica Wisła, przedstawiona przez Jana Piotrowskiego – Pełnomocnika ds. Wisły Prezydenta m.st. Warszawy, prezentowała się jako przykład osobny, bo dość rozrywkowy. Praski, dziki brzeg i zrewitalizowane bulwary po drugiej stronie rzeki, z warszawskiego odcinka Wisły tworzą towarzyski hotspot z frekwencją sięgającą latem nawet stu tysięcy osób dziennie. To wymaga godzenia potrzeb obrońców przyrody, miłośników sportów wodnych, czy osób korzystających z zaplecza imprezowego.
Po południu uczestnicy konferencji mogli wziąć udział w jednym z trzech warsztatów tematycznych:
Rzeki dla natury, natura dla ludzi – renaturyzacja rzek od koncepcji do wdrożenia
Warsztat poprowadziły Ilona Biedroń i Maria Wiśnicka. Uczestnicy i uczestniczki analizowali bariery stojące na drodze do realizacji „Koncepcji funkcjonalnego połączenia rzek Drzewiczki, Wąglanki i ich dolin z przestrzenią publiczną miasta Opoczno”. Wypracowywali rekomendacje odnośnie dalszych działań umożliwiających obudowę ekosystemów tych rzek i przybliżenia ich do mieszkańców. W sesji podsumowującej Zastępca Burmistrza Opoczna – Tomasz Łuczkowski podziękował za wspólną pracę i zadeklarował wdrożenie wypracowanych rekomendacji.
Zapoznaj się z prezentacją Ilony Biedroń zawierającą fragmenty koncepcji “Funkcjonalne połączenie rzek Drzewiczki, Wąglanki i ich dolin z przestrzenią publiczną Opoczna”
Kształtowanie dolin rzecznych i miejskich frontów wodnych
Warsztat poprowadziła Anna Januchta-Szostak i Tomasz Bergier. Grupy pracowały nad koncepcjami pozwalającymi godzić różne, niekiedy sprzeczne interesy w kształtowaniu frontów wodnych, opierając się na podejściu RGBR. Podejście to poszerza percepcję obszarów problemowych. Skrót odwołuje się do kolorystyki stosowanej w planowaniu przestrzennym, gdzie R (red) oznacza tereny zurbanizowane/zbudowane, tożsamość kulturową i potrzeby społeczne; G (grey) – infrastrukturę i potrzeby gospodarcze; B (blue) – środowisko wodne; G (green) – środowisko przyrodnicze i ekosystemy. Praca nad analizą SWOT ujawniła mocne i słabe strony, ale też konflikty i zagrożenia oraz obszary synergii i szanse rozwojowe w kształtowaniu dolin rzecznych. Bohaterami warsztatów stały się bobry, które – w zależności od punktu widzenia, okazały się mocną i słabą stroną, oraz szansą i wyzwaniem dla zrównoważonego zarządzania dolinami rzecznymi.
Zapoznaj się prezentacją Anny Januchty-Szostak.
Włączanie mieszkańców miast w ochronę dolin rzecznych
Warsztat poprowadziły Agnieszka Czachowska i Ewelina Pękała. W czasie warsztatów udało nam się również połączyć z Kirsten Paaby z Phronesis SA – organizacji partnerskiej projektu, która opowiedziała o doświadczeniach partycypacji społecznej w Oslo.
Zastanawialiśmy się razem, w jaki sposób można wzmocnić i rozwinąć przestrzeń dialogu i współpracy w lokalnych społecznościach. Dyskutowaliśmy o tym jakie warunki powinny być spełnione, aby partycypacja przyniosła korzyści. Zdecydowaliśmy, na które elementy procesu należy zwrócić szczególną uwagę w czasie planowania i realizacji działań partycypacyjnych w obszarze ochrony dolin rzecznych. Uczestnicy i uczestniczki podkreślali, jak ważne jest by wszystkie strony rozumiały partycypację jako proces kończący się wypracowaniem rekomendacji, które zostaną uwzględnione i będa miały wpływ na ostateczny kształt danego działania czy inwestycji. Partycypacja nie może być tylko fasadowym działaniem, które podważa zaufanie do inicjującej je instytucji.
Zapoznaj się z prezentacją Kirsten Paaby.
Około 50 osób wzięło udział w sesji szybkich randek, prowadzonych przez Agnieszkę Czachowską. Miały możliwość przeprowadzenia szybkich rozmów na tematy związane z tematyką konferencji i lepszego poznania innych uczestników, co zaowocowało w czasie kolacji integracyjnej rozmowami ciągnącymi się do późnych godzin.
Konferencja – drugi dzień (środa, 8 listopada 2023)
Poranek rozpoczęliśmy od sesji „world cafe”. Wypełniły ją prezentacje ośmiu dobrych praktyk zarządzania dolinami rzecznymi. Uczestnicy szkolenia mieli możliwość usiąść z wybranymi prelegentami przy stole w czterech kolejnych sesjach rozmów i dopytać o szczegóły prezentowanych rozwiązań. Sesja ta w ankietach ewaluacyjnych została wskazana przez ponad połowę respondentów jako najbardziej użyteczne wydarzenie konferencji.
Łukasz Pawlik z Zarządu Zieleni Miejskiej zaprezentował zabiegi prawa lokalnego, pozwalające na uporządkowanie struktury prawnej rzek Krakowa, wykupy działek i uchronienie dolin rzecznych przed presją urbanizacyjną. Opowiadał, jak kolejne dokumenty przyjmowane przez Kraków stopniowo przyczyniały się do budowania błękitno-zielonej sieci. Zobacz prezentację Łukasza Pawlika.
Agnieszka Mędrek ze Stowarzyszenia Drwinka zaprezentowała działania lokalnych aktywistów, służące ratowaniu przyrodniczego potencjału Drwinki. Spotkania z uczniami, wystawy, wydarzenia biblioteczne, spacery w terenie połączone z rzetelną inwentaryzacją przyrodniczą i budowaniem wiedzy na temat doliny tej rzeki, przełożyły się na sukces Stowarzyszenia. Zapoznaj się z prezentacją Agnieszki Mędrek.
Elżbieta Stanke z Wodociągów Miejskich w Radomiu sp. z o.o. przedstawiła zakończoną w 2021 roku renaturyzację odcinka rzeki Mlecznej w Radomiu. 350 metrów uregulowanej rzeki przywrócono seminaturalny charakter, z odtworzeniem zdegradowanych siedlisk. Dzięki temu odbudowuje się tu bogaty ekosystem rzeczny, a dodatkowo udało się zwiększyć pojemność retencyjną doliny i rozwiązać problem podtopień po nawalnych opadach. Zapoznaj się z prezentacją Elżbiety Stanke.
Maciej Humiczewski z Komes Water Sp. z o.o. przybliżył sytuację rzek Drzewiczki i Wąglanki w Opocznie pokazując, jak godzić ochronę ekosystemów rzecznych z celami ochrony przeciwpowodziowej. Stabilizacja przepływów i żwirowo-kamienne bystrza to tylko wybrane wątki poruszone przy tym stoliku. Obejrzyj prezentację Macieja Humiczewskiego.
Sebastian Szklarek z Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk w Łodzi zaprezentował oczyszczalnie roślinne wdrożone w łódzkich parkach. Służą one uzdatnianiu wody zasilającej cieki i działają mimo dużych wahań w przepływach wody i lokalizacji na bardzo ograniczonej przestrzeni, na terenach zurbanizowanych. Przy stoliku pojawiły się też przykłady inwestycji z Gniezna i innych polskich miast. Zobacz prezentację tej dobrej praktyki.
Agnieszka Kowalkiewicz z Gdańskie Wody prezentowała całą listę działań prowadzonych przez macierzystą instytucję, od projektów z Politechniką Gdańska, po rutynowe wręcz korzystanie z niecek trawiastych, w ramach interwencji prowadzonych w „Czarnych Punktach”. To wewnętrzna nazwa miejsc podtopień zgłaszanych przez mieszkańców za pośrednictwem infolinii. Gdańsk to przykład podejścia systemowego do wód opadowych i całej zlewni. Zapoznaj się z prezentacją Agnieszki Kowalkiewicz.
Joanna Rayss z Rayss Group pokazała projektanckie kruczki wprost z Młodego Miasta w Gdańsku. Tu współpraca ze świadomym deweloperem oraz konieczność stosowania wytycznych Gdańskich Wód pozwoliła na stworzenie modelowego osiedla z zielonymi dachami i podziałem na mikrozlewnie. Wyznawczyni metody „projektujmy zieleń, a nie koncentrujmy się na nazwach rozwiązań” przekonywała, że duże znaczenie ma uważny dobór roślin. Zobacz prezentację.
Weronika Mazurek z Koalicji Wrocławska Ochrona Klimatu skoncentrowała uwagę na komunikacji i działaniach społecznych. Swój narzędziownik zamknęła w zgrabnej formule High 5!: szukanie uwagi, czyli pozytywne „irytowanie” odbiorców kampanii; storytelling, rozumiany jako szukanie najbardziej nośnych i osobistych opowieści; współpraca z influencerami; bycie na bieżąco z tematami, którymi żyją media oraz sojusz z ruchami społecznymi, aktywistami i decydentami, którzy są gotowi do współpracy nad danym przypadkiem rzeki. Metodę tę ilustrowała m.in. kampaniami medialnymi służącymi ochronie wrocławskich ekosystemów. Obejrzyj prezentację Weroniki Mazurek.
Wizyty studyjne
Blisko 90 uczestników konferencji wzięło udział wizytach studyjnych organizowanych przez partnera konferencji: Zarząd Zieleni m. st. Warszawy.
Część osób trafiła do Pawilonu Edukacyjnego „Kamień” – nieformalnego ratusza Dzielnicy Wisła, gdzie Iwona Zwolińska przy kawie opowiedziała o tym, jak Warszawa dba o zrównoważony rozwój doliny rzecznej. Następnie uczestnicy wybrali się na spacer po Łąkach Golędzinowskich, w czasie którego Hubert Mateuszczyk z prawdziwą pasją opowiadał o tym ekosystemie.
Druga grupa trzema drewnianymi łodziami płynęła wzdłuż śródmiejskiego frontu wodnego Wisły, a wspaniali przewodnicy opowiadali o różnych aspektach związanych z jego utrzymaniem:
- Jan Piotrowski opowiadał o rozwijaniu aktywności społecznej oraz o działaniach rekreacyjnych prowadzących nad Wisłą, które przyciągają na jej brzegi w sezonie do 100 tys. osób dziennie.
- Paulina Pająk opisywała, jak miasto konsekwentnie rozwijało infrastrukturę frontu wodnego i jak wpłynęła ona na frekwencję nad Wisłą.
- Piotr Kołkowicz przybliżał niezwykle cenny ekosystem nadwiślańskich łęgów, wyzwania związane z ochroną tego terenu, koncentrujące się głównie na edukacji poprzez wspólne sprzątanie oraz tworzenie stref dla rekreacji, kanalizujących aktywność mieszkańców.
Dziękujemy partnerom, panelistom i wszystkim uczestnikom za tą dwudniową przygodę!
Konferencję realizujemy w ramach projektu Miejskie ekosystemy dolin rzecznych. Potencjał usług ekosystemów w obliczu antropogenicznych zmian klimatu.
Projekt „Miejskie ekosystemy dolin rzecznych. Potencjał usług ekosystemów w obliczu antropogenicznych zmian klimatu” korzysta z dofinansowania o wartości 164 599,08 euro otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG, w ramach Programu Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu; obszar programowy: Środowisko naturalne i ekosystemy.
Potrwa od lutego 2022 do grudnia 2023 r.
Wspólnie działamy na rzecz Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej.
Partnerem medialnym konferencji jest:
