W dniach 18 i 19 marca 2025 r. w budynku Muzeum Warszawskiej Pragi zrealizowaliśmy warsztaty poświęcone budowaniu współpracy z użytkownikami w obszarze energooszczędnego korzystania z budynków. Warsztaty zorganizowaliśmy we współpracy z Fundacją Veolia Polska, w ramach projektu 3E – Edukacja o Efektywności Energetycznej.
Uczestnicy poznali wpływ codziennych nawyków na zużycie energii, konkretne przykłady działań edukacyjnych i kampanii informacyjnych w budynkach publicznych oraz dobre praktyki ze Skawiny i Łodzi. Pracując w interdyscyplinarnych zespołach, analizowali potrzeby różnych grup użytkowników i projektowali dopasowane komunikaty oraz impulsy zachęcające do oszczędzania energii, bazując na narzędziach service design i ekonomii behawioralnej. Warsztaty umożliwiły nie tylko wymianę doświadczeń i inspiracji, ale również dały uczestnikom praktyczne narzędzia do wdrażania zmian w ich własnych instytucjach. Podkreślono znaczenie prostego języka, znajomości perspektywy użytkownika oraz roli instytucji publicznych w kształtowaniu postaw sprzyjających zwiększaniu efektywności energetycznej budynków. W warsztatach wzięli udział reprezentanci dziesięciu różnych instytucji, urzędów, spółek miejskich i innych organizacji, z Łodzi, Poznania, Gniezna, Izabelina, Wrocławia i Warszawy.
Wpływ zachowań użytkowników na efektywność energetyczną budynków
Warsztaty rozpoczęliśmy od prezentacji Katarzyny Jaworskiej z Grupy Veolia, która omówiła zachowania i nawyki, które utrudniają efektywne energetycznie użytkowanie budynków. Są to niewłaściwe zarządzanie systemami ogrzewania i wentylacji, złe nawyki związane z oświetleniem, niewłaściwe użytkowanie urządzeń elektrycznych, brak odpowiedniej konserwacji i modernizacji systemów technicznych, izolacji termicznej, itp., a także nieodpowiednie gospodarowanie wodą. Ekspertka dostarczyła wiedzy, jaką potencjalną oszczędność energii można uzyskać wprowadzając działania usprawniające. Na przykład zarządzając temperaturą wewnętrzną przez termostaty, można zredukować zużycie energii o 5-15%. Z kolei obniżenie temperatury ogrzewania o 1°C sprawi, że 5–10% mniej energii zostanie zużywanej na ogrzewanie. W nawiązaniu do drugiej wskazówki Veolia prowadzi od kilku lat swoją kampanię Stopień mniej znaczy więcej, którą uczestnikom warsztatów przybliżył Paweł Gniadek z Grupy Veolia.
Case studies
Uczestnicy warsztatów mogli zainspirować się dwiema dobrymi praktyki przedstawionymi przez Grzegorza Horwacika z Urzędu Miasta i Gminy w Skawinie oraz Agnieszkę Gęborę z IX LO w Łodzi.
Grzegorz Horwacik podzielił się bardzo praktycznymi wskazówkami dotyczącymi ograniczania zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej poprzez działania edukacyjne. Jednym z nich jest kampania naklejkowa, którą przeprowadził w budynkach administracyjnych urzędu. Naklejki umieszczone w newralgicznych miejscach – jak grzejniki, krany, okna, włączniki światła – zachęcały do świadomego korzystania z mediów i technicznego wyposażenia budynku. Grzegorz Horwacik opowiedział także o wprowadzaniu różnych zachęt do oszczędzania energii przez placówki publiczne, jak np. zwrot 50% oszczędności dla placówek edukacyjnych, które takie oszczędności wygenerowały. Wskazał także na bardzo szeroki wachlarz kanałów dystrybucji informacji do interesariuszy.
Z kolei Agnieszka Gębora opowiedziała o energooszczędnym budynku szkoły jako źródle wiedzy o efektywności energetycznej. W IX LO w Łodzi od lat wprowadzane są różne rozwiązania redukujące zużycie energii, jak montaż instalacji fotowoltaicznej, pompy ciepła, ekoperlatorów, czy czujników czystości powietrza. Dane pozyskane z tych instalacji są wykorzystywane w trakcie zajęć dydaktycznych, uczniowie mogą je analizować i samodzielnie wyciągać wnioski. Zamieszczone na terenie szkoły ekrany pozwalają także na dotarcie do kolejnych grup odbiorców, jak np. rodziców. Przykład IX LO jest często przedstawiany w mediach, gdyż szkoła i uczniowie biorą udział w wielu lokalnych, jak i ogólnokrajowych, a nawet międzynarodowych inicjatywach proekologicznych. Można o nich poczytać na stronie liceum.
Dobre praktyki były bardzo inspirujące dla uczestników warsztatów – obrazowały pełen proces budowania doświadczenia przez urząd i szkołę, ukazując, jak krok po kroku poszerzają ona zasięg swoich działań, wykorzystując różnorodne sposoby dotarcia do odbiorców.
Zrozumienie potrzeb użytkowników i droga do zmiany zachowań
Ważnym elementem warsztatów była praca zespołowa na wyzwaniach zaproponowanych przez uczestników warsztatów. Praca była podzielona na kilka etapów, a każdy był poprzedzony prezentacją przygotowaną przez Macieja Kozłowskiego z Fundacji Sendzimira. Uczestnicy pracowali w czterech pięcioosobowych grupach dobranych tak, by sieciować przedstawicieli różnych środowisk i miast. Pracę warsztatową wspierała Agnieszka Czachowska z Fundacji Sendzimira.
Słuchacze dowiedzieli się najpierw, jak poznawać perspektywę osób użytkujących budynki publiczne, takie jak szkoły i przychodnie zdrowia, czy osiedla mieszkaniowe. Każdy stolik wybierał do pracy inną grupę interesariuszy i definiował jej potrzeby. Formuła była na tyle otwarta, że udało się omówić zarówno grupę konserwatorów zabytków, administratorów budynków jak i nauczycieli czy uczniów. Na tej podstawie powstały persony do dalszej pracy nad rozwiązaniem, które polegało na budowaniu skutecznej komunikacji z daną grupą. Maciej Kozłowski zaprezentował kilka przykładów z rynku komercyjnego, by przybliżyć uczestnikom zagadnienie, jak usługodawca może wykorzystywać różne punkty styku – czyli kontaktu użytkownika z usługą – żeby odpowiadać na potrzeby odbiorców i jednocześnie realizować cele instytucji.
Oprócz krótkiej listy narzędzi wykorzystywanych w projektowaniu usług uczestnicy poznali też podstawowe założenia ekonomii behawioralnej. Dzięki połączeniu tych dwóch perspektyw mogli się zastanowić jak poprawiać efektywność energetyczną budynków. Uwzględniali nawykowe zachowania i możliwości użytkowników i do nich dostosowywali odpowiednie impulsy, czy zachęty do oszczędzania energii. Kluczowe było tu zrozumienie, że to nie efektowna komunikacja jest naszym celem, a zrozumienie potrzeb i ułatwienie zmiany zachowań.
Korzyści z udziału w warsztacie
W trakcie warsztatu uczestnicy dowiedzieli się jak podzielić swoją pracę na etapy. Rozpoczęli od fazy odkrywania perspektywy użytkowników. Następnie definiowali problemy, z jakimi użytkownicy się mierzą, by finalnie rozwijać pomysły na poprawienie sytuacji. Zastanawiali się, jakie działania mogą podjąć, by ułatwić użytkownikom działanie na rzecz efektywności energetycznej. Kilkugodzinny warsztat nie pozwala na poznanie kompletnej metodologii service design. Tym razem głównym celem było rozpropagowanie innego podejścia do usług publicznych i zachęta do poznawania w terenie potrzeb użytkowników budynków. To dobry punkt startowy dla każdej instytucji publicznej, która planuje poprawę efektywności energetycznej.
Uczestnicy dowiedzieli się także dlaczego warto sięgać po prosty język w komunikacji. Jak korzystać z przewagi jaką miastu daje fakt, że współtworzy markę publiczną o dużym zasięgu i oddziaływaniu na mieszkańców. Spróbowali też pracy ze scenariuszami rozwoju własnych usług. Zastanawiali się jak może wyglądać komfort cieplny w 2050 czy 2075 roku i jak ich usługi świadczone w budynkach publicznych mogą odpowiadać na wyzwania energetyczne w przyszłości.
Po pracy zespołowej, uczestnicy mogli jeszcze uporządkować swoją wiedzę o efektywności energetycznej budynków w samorządach w trakcie wykładu Izabeli Rudzkiej ze Szkoły Głównej Handlowej.
Autorzy tekstu: Ewelina Pękała i Maciej Kozłowski
Warsztaty odbyły się dzięki dofinansowaniu Fundacji Veolia Polska.
