W pierwszym kwartale 2025 roku w sześciu miastach, które wspieramy w procesie zielonej transformacji tj. Cieszynie, Drzewicy, Redzie, Zielonej Górze, Nowej Soli oraz Rybniku zrealizowaliśmy warsztaty diagnostyczne. Ich celem było zidentyfikowanie kluczowych wyzwań, problemów i potrzeb samorządów w zakresie wdrażania zielonej transformacji.
Spotkania te ujawniły szerokie spektrum trudności, jakie napotykają JST. Umożliwiły również urzędnikom i jednostkom współpracującym z urzędem określenie kierunków działań, które mogą pomóc w przejściu do bardziej zrównoważonego modelu zarządzania miastami.
Uczestnicy spotkań przedstawiali różne rozumienie pojęcia zielonej transformacji – od wprowadzania standardów środowiskowych do inwestycji i modernizacji energetycznej budynków, przez retencję wody opadowej, rozszczelnienie przestrzeni, aż po dążenie do zmiany sposobu myślenia społeczności lokalnych. Zieloną transformację uczestnicy warsztatów rozumieli nie tylko jako techniczny zestaw działań, ale jako proces głębokiej przemiany mentalnej, kulturowej i systemowej.
Kluczowe wyzwania przed jakimi stoją samorządy
Wyzwania finansowe
W każdym z miast uczestnicy wskazywali na wysokie koszty inwestycji prośrodowiskowych oraz trudności w pozyskiwaniu środków zewnętrznych. Gminy mają ograniczone budżety, koszty zielonych rozwiązań są wysokie, a ich efekty są często widoczne po wielu latach. Szczególnie trudna sytuacja dotyczy mniejszych miast, gdzie inwestycje zależne są niemal wyłącznie od dotacji.
Problemy administracyjne i prawne
Biurokracja, częste zmiany przepisów, brak ujednoliconych interpretacji oraz sprzeczności między przepisami krajowymi a unijnymi utrudniają realizację inwestycji prośrodowiskowych. Samorządy wskazują na brak elastyczności, skomplikowane procedury oraz niestabilność regulacyjną.
Opór społeczny i niska świadomość
Mieszkańcy często nie rozumieją korzyści wynikających z zielonej transformacji lub się jej obawiają. Problemem jest zarówno niewystarczająca edukacja w tym zakresie, jak i niedostateczna komunikacja ze strony urzędu. Czasem opór przed zmianami pojawia się również wśród samych urzędników czy projektantów.
Braki kadrowe i kompetencyjne
Przeciążenie obowiązkami, niedobór specjalistycznej wiedzy w urzędach oraz brak ekspertów wspierających przygotowanie dokumentacji projektowej, w tym uzasadnienia spełniania zasady DNSH, to częste bariery ograniczające możliwości samorządów.
Ograniczenia przestrzenne i techniczne
W miastach często brak terenów inwestycyjnych, chaos urbanistyczny, zbyt gęsta zabudowa, które utrudniają wprowadzanie zmian. Z drugiej strony samorządy borykają się z problemami technicznymi (np. nieprzystosowane sieci energetyczne, brak kanalizacji deszczowej), które bezpośrednio utrudniają wdrażanie błękitno-zielonej infrastruktury czy OZE.
Kierunki i pomysły na działania
Odpowiedzią na te wyzwania mogą być konkretne kierunki działań podejmowane przez samorządy. Na warsztatach pojawiły się między innymi:
- poprawa współpracy między różnymi wydziałami urzędów w zakresie działań na rzecz zielonej transformacji, które mają charakter horyzontalny;
- wypracowanie standardów planowania inwestycji, które pozwolą na wdrażanie ich w sposób kompleksowy – z dbałością o środowisko oraz społeczności lokalne (zakładając minimalizację wpływu na środowisko, ograniczanie emisji, energooszczędność i działania adaptacyjne takie jak retencja w miejscu opadu);
- zazielenianie miast, w tym tworzenie koncepcji i projektów zieleni miejskiej oraz retencji;
- edukacja ekologiczna dzieci, młodzieży i dorosłych oraz tworzenie centrów edukacyjnych;
- współpraca z biznesem i partnerstwami lokalnymi na rzecz złagodzenia kosztów transformacji;
- wsparcie eksperckie dla urzędników w zakresie planowania, stosowania zasady DNSH, wdrażania OZE itp.;
- doradztwo energetyczne i rozwój klastrów/spółdzielni energetycznych;
- aktualizacja lokalnych dokumentów strategicznych i planistycznych w celu ich dostosowania do wymogów zielonej transformacji.
Diagnozy lokalne, które prowadzimy w sześciu miastach jasno pokazują, że zielona transformacja wymaga nie tylko środków finansowych, ale także współpracy, edukacji i zmiany myślenia. Dla skutecznego wdrażania działań niezbędne jest wsparcie systemowe, uproszczenie procedur oraz długofalowe strategie uwzględniające lokalną specyfikę. Samorządy mają potencjał, ale potrzebują silniejszych narzędzi i jasnych ram prawnych, by zielona transformacja była realna, skuteczna i akceptowana przez mieszkańców.
Co dalej?
W kolejnych krokach przejdziemy do pogłębionej diagnozy w priorytetowych obszarach dla każdego z miast. W efekcie zaproponujemy program wsparcia, na który składa się seria szkoleń i intensywne doradztwo. Więcej informacji o całych programie wsparcia znajdziesz tutaj.
Dla przedstawicieli miast, którym nie udało się wejść do tej części programu mamy otwarty program szkoleniowy ,,Zielona transformacja samorządów”. Obejmuje on szkolenie online na platformie e-learningowej oraz cztery, trzydniowe praktyczne szkolenia w formie stacjonarnej. Więcej informacji o programie można znajdziesz tutaj.
Działania projektu realizują zadanie publiczne Przeprowadzenie działań edukacyjnych, badawczo-rozwojowych oraz działań szkoleniowo-doradczych w obszarze zielonej i energetycznej transformacji, realizowane w ramach Inwestycji G1.1.4 Krajowego Planu Odbudowy (wskaźnik G9G), realizowanego na zlecenie Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej.
