Projekt LIFE RIVEREASE to kluczowa inicjatywa mająca na celu wsparcie państw członkowskich Unii Europejskiej we wdrażaniu Ustawy o odbudowie zasobów przyrodniczych (Nature Restoration Law – NRL) oraz w adaptacji terenów rolnych do postępującej zmiany klimatu.
Głównym celem projektu jest promowanie i wdrażanie rozwiązań opartych na przyrodzie (Nature-Based Solutions – NBS), które skutecznie zwiększają retencję wody, poprawiają gospodarkę składnikami odżywczymi oraz wzmacniają bioróżnorodność. W ramach projektu zostaną opracowane innowacyjne narzędzia informatyczne RIVEREASE OPEN i RIVEREASE REAL TIME, które mają na celu optymalizację wdrażania rozwiązań NBS w zlewniach rzecznych. Narzędzia te zostaną przetestowane w dwóch zlewniach demonstracyjnych w Polsce i zreplikowane w czterech zlewniach w Danii i Niemczech.
Jakie wyzwania staramy się zaadresować?
Projekt LIFE RIVEREASE koncentruje się na trzech głównych zagrożeniach dla rolnictwa, które są nasilone przez antropogeniczną zmianę klimatu:
Susza
Wzrost temperatur, częstsze i dłuższe fale upałów, brak regularnych opadów oraz krótsze okresy zalegania pokrywy śnieżnej prowadzą do narastających problemów z suszą rolniczą. W Europie straty w rolnictwie z powodu suszy sięgają około 9 miliardów EUR rocznie. W Polsce niedobory wody w glebie występują nieprzerwanie od 2013 roku, a susza dotyka nawet 80-90% gmin, z największym zagrożeniem w Polsce centralnej, gdzie zlokalizowane są zlewnie demonstracyjne projektu.
Zanieczyszczenia wód
Intensywne opady prowadzą do erozji gleby i wypłukiwania zanieczyszczeń, zwłaszcza związków biogennych (azotu i fosforu) oraz pestycydów, z gruntów rolnych do wód powierzchniowych i podziemnych. Skutkuje to wyjaławianiem gleb w jednej strony a eutrofizacją i zanieczyszczeniem wód z drugiej, co negatywnie wpływa na rolnictwo, różnorodność biologiczną i zdrowie ludzi. W Polsce, około 91,5% rzek i prawie 100% wód przybrzeżnych ma zły stan chemiczny, głównie z powodu zanieczyszczeń rolniczych.
Spadek bioróżnorodności
Intensyfikacja działalności rolniczej, połączona ze zmianami klimatu i przekształcaniem krajobrazu, prowadzi do degradacji siedlisk i utraty różnorodności biologicznej w ekosystemach lądowych i wodnych. Obserwuje się znaczący spadek liczebności ptaków i motyli na terenach rolnych. W Polsce 58,8% kraju to użytki rolne, a w ciągu ostatnich 200 lat wyginęły 124 gatunki roślin, a 2769 gatunków zwierząt jest zagrożonych.
Co wyróżnia projekt LIFE RIVEREASE?
Projekt wyróżnia się na tle innych podobnych inicjatyw dzięki łączeniu innowacji technologicznych, zarządzania zlewniowego, wykorzystania innowacyjnych rozwiązań opartych na przyrodzie i szerokiego zaangażowania interesariuszy na terenach rolniczych.
Innowacyjne narzędzia IT wspomagające decyzje związane z efektywnym wykorzystaniem NBS będą oparte na podejściu zlewniowym. Uzupełni je praca w interdyscyplinarnym zespole lokalnych interesariuszy – społecznym zarządzie zlewni, który będzie działał przez cały okres projektu ponad podziałami administracyjnymi.
Jakie są cele i planowane rezultaty projektu RIVEREASE?
Projekt LIFE RIVEREASE ma cztery kluczowe cele, wspierane przez konkretne działania i planowane rezultaty.
Narzędzia wspomagające podejmowanie decyzji
Mamy na celu wspieranie decyzji, które przyczynią się do poprawy retencji krajobrazowej, różnorodności biologicznej i stanu wód poprzez opracowanie skutecznych narzędzi IT do zarządzania gruntami rolnymi w zlewniach.
Ten cel planujemy osiągnąć dzięki stworzeniu dwóch aplikacji:
- RIVEREASE OPEN to bezpłatna, innowacyjna i intuicyjna aplikacja służąca do wstępnej analizy zagrożeń (susza, zanieczyszczenia, spadek bioróżnorodności) i wskazywania optymalnych lokalizacji dla rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS) w zlewniach rolniczych. Jej innowacyjność polega na łączeniu analizy na poziomie lokalnym z perspektywą całej zlewni, co pozwala na lepsze zrozumienie interakcji między różnymi elementami krajobrazu;
- RIVEREASE REAL TIME to zaawansowane narzędzie dla profesjonalistów, które będzie integrować dane w czasie rzeczywistym z monitoringu satelitarnego i in situ (np. wilgotność gleby, stężenie biogenów) oraz prognozy meteorologiczne, umożliwiając dynamiczne zarządzanie wdrożonymi rozwiązaniami NBS i optymalizację praktyk rolniczych. Wyróżnia się zdolnością do natychmiastowego wsparcia decyzyjnego w zmiennych warunkach pogodowych, co nie jest powszechne w istniejących aplikacjach.
Oba narzędzia integrują aspekty retencji wody i kontroli zanieczyszczeń, oferując kompleksowe zarządzanie środowiskowe. Planujemy zastosować je w minimum 6 jednolitych częściach wód powierzchniowych (JCWP) w trakcie projektu i w co najmniej 10 kolejnych w ciągu 5 lat po jego zakończeniu, w tym w Polsce, Niemczech i Danii.
Demonstracyjne rozwiązania oparte na przyrodzie w zlewniach rolniczych
Będziemy dążyć do poprawy retencji krajobrazowej, ograniczenia transferu zanieczyszczeń i poprawy różnorodności biologicznej poprzez demonstracyjne wdrożenie rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS) w zlewniach demonstracyjnych, które będą miały za zadanie adaptację do zmiany klimatu. Sześć grup rozwiązań NBS będzie obejmowało zmiany systemów melioracyjnych, tworzenie śródpolnych oczek wodnych, rozwój zadrzewień i miedz śródpolnych, wdrażanie barier dla rozpowszechniania się azotu (ściany denitryfikacyjne, płyty obornikowe), wdrażanie technologii zatrzymywania i odzysku fosforu oraz rozwiązania nietechniczne (np. promocja Nature Restoration Law i Ekoschematów).
W efekcie planujemy:
- zwiększyć retencję wody na gruntach rolnych o 1215 m³ podczas pojedynczego opadu (do 3085 m³ w ciągu 5 lat po projekcie),
- zwiększyć powierzchnię obszarów odpornych na suszę o około 33 ha (do około 42 ha w ciągu 5 lat),
- odzyskać 1286 kg fosforu w trakcie projektu,
- zapewnić redukcję stężenia azotu w wodach gruntowych o 70%,
- stworzyć 46 nowych siedlisk dla flory i fauny (do 146 w ciągu 5 lat).
Renaturyzacja rzek
Mamy na celu również poprawę stanu ekologicznego rzek odbierających zanieczyszczenia z gruntów rolnych. Osiągniemy ją dzięki renaturyzacji odcinków rzek Ner i Pisia w Polsce (łącznie 1000 m w trakcie projektu i kolejny 1000 m w ciągu 5 lat po nim).
W efekcie planujemy:
- poprawę stanu morfologicznego renaturyzowanych cieków o 30% (do 60% w ciągu 5 lat),
- zwiększenie retencji korytowej i dolinnej o 20% (do 30% w ciągu 5 lat),
- wydłużenie czasu przepływu wody w okresach bezopadowych o 20% (do 30% w ciągu 5 lat).
Działania edukacyjne i rozpowszechniające
Wreszcie zakładamy replikację opracowanych rozwiązań i budowanie kompetencji interesariuszy w zakresie adaptacji gruntów rolnych do zmiany klimatu. Planujemy:
- utworzenie edukacyjnego parku demonstracyjnego w zlewni rzeki Ner,
- zorganizowanie 12 działań edukacyjnych dla lokalnych społeczności z gmin objętych projektem (łącznie o zasięgu 660 osób),
- zorganizowanie 7 szkoleń dla szerszego grona odbiorców (minimum 930 osób)
- opracowanie różnorodnych materiałów edukacyjnych w języku polskim i angielskim,
- dotrzeć z informacją o projekcie do 20 000 osób w trakcie projektu i do kolejnych 10 000 w ciągu 5 lat po jego zakończeniu.
Poznajcie instytucje partnerskie zaangażowane w Projektu LIFE RIVEREASE
W skład konsorcjum wchodzi dziewięć podmiotów z Polski, Niemiec i Danii, reprezentujących sektor publiczny (gminy), prywatny (firmy doradcze i technologiczne), pozarządowy (fundacja) i naukowy (uniwersytet):
Gmina Poddębice – lider projektu, odpowiedzialny za całościową koordynację, zarządzanie finansowe i raportowanie. Będzie w szczególności odpowiedzialny za stworzenie platformy internetowej LIFE RIVEREASE oraz realizację na swoim terenie edukacyjnego parku demonstracyjnego.
Gmina Wartkowice – partner projektu aktywnie angażujący lokalne społeczności i instytucje we wszystkie działania, zaangażowany w opracowanie ponadlokalnej strategii dla zlewni rzeki Ner, integrującej działania ekologiczne, gospodarcze i przestrzenne.
Gmina Zadzim – partner projektu, zaangażowany przede wszystkim w dialog z interesariuszami na poziomie lokalnym oraz opracowanie ponadlokalnej strategii dla zlewni rzeki Ner.
Uniwersytet Łódzki – partner projektu, który wnosi ekspercką wiedzę naukową z dziedziny ekohydrologii i ochrony środowiska, kluczową dla analizy jakości wód, parametrów ekohydrologicznych i efektywności monitoringu. Jest odpowiedzialny za rozwój innowacyjnych technologii retencji i odzysku fosforu oraz redukcji azotu. Będzie koordynował opracowywanie planów zarządzania zlewniami oraz raportu After-LIFE Plan.
FPP Enviro Sp. z o.o. – partner projektu, który wnosi kompetencje w zakresie wdrażania rozwiązań błękitno-zielonej infrastruktury. Będzie koordynował opracowywanie, programowanie, testowanie i weryfikację aplikacji RIVEREASE OPEN i RIVEREASE REAL TIME. Odpowiada także za wykonanie dokumentacji projektowej i wdrożenie rozwiązań NBS, oraz za opracowanie strategii komercjalizacji aplikacji RIVEREASE REAL TIME i raportu Laika.
Ingenieurgesellschaft Prof. Dr. Sieker mbH (IPS – Niemcy) – partner projektu, który dostarcza zaawansowaną wiedzę i rozwiązania w zakresie zarządzania zasobami wodnymi, w tym modelowania hydrologicznego. Będzie zaangażowany w opracowanie bazy danych wejściowych dla aplikacji RIVEREASE REAL TIME i będzie wspierać integrację modeli hydrologicznych.
Amphi International APS (Dania) – partner projektu, który wnosi specjalistyczną wiedzę z zakresu ochrony środowiska i bioróżnorodności, zwłaszcza w tworzeniu i odtwarzaniu siedlisk słodkowodnych (śródpolnych oczek wodnych).
KLAR Forsyning (Dania) – partner projektu z doświadczeniem w adaptacji do zmiany klimatu, zarządzaniu wodami opadowymi i planowaniu rozwiązań przeciwpowodziowych. Wspiera rozwój innowacyjnych technologii odzysku fosforu, w tym systemu SCL.
Fundacja Sendzimira – partner projektu z sektora pozarządowego, który będzie odpowiedzialny za koordynację działań komunikacyjnych i promocyjnych projektu, w tym zaangażowanie społeczności lokalnych i tworzenie materiałów edukacyjnych. Fundacja wnosi do projektu swoje wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu angażującej i praktycznej edukacji z zakresu m.in ochrony bioróżnorodności i adaptacji do zmiany klimatu z wykorzystaniem NBS.
Dzięki synergii kompetencji i doświadczeń wszystkich partnerów, projekt LIFE RIVEREASE ma potencjał, aby wypracować skalowalne i efektywne rozwiązania dla rolnictwa i zarządzania wodami, które będą miały trwały pozytywny wpływ na środowisko naturalne w Europie.
Projekt LIFE RIVEREASE jest współfinansowany ze środków Programu LIFE – unijnego funduszu na rzecz środowiska, klimatu i energii, który wspiera najbardziej ambitne i innowacyjne inicjatywy ekologiczne w Europie.
Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub CINEA. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający pomoc nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności.
Zdjęcie w nagłówku Michal Jarmoluk z Pixabay
