Zabudowany wałami miejski odcinek rzeki Rudawy w Krakowie od 15 do 19 maja 2023 r. stał się poligonem doświadczalnym. 17 uczestniczek i uczestników szkolenia Renaturyzacja rzek miejskich. Projektowanie rozwiązań opartych na przyrodzie dla zrównoważonego zarządzania zlewnią pogłębiało swoją wiedzę i na jej bazie tworzyło koncepcję odbudowywania tego ekosystemu rzecznego – dla przyrody i dla mieszkańców.
Szkolenie zrealizowaliśmy w ramach projektu Miejskie ekosystemy dolin rzecznych, we współpracy z Zarządem Zieleni Miejskiej w Krakowie. Pracownicy ZZM nie tylko wprowadzili uczestników w formalne uwarunkowania związane z rzeką Rudawą, ale wybrali się z nimi na wizję terenową i uczestniczyli w sesji, na której uczestnicy prezentowali swoje koncepcje.
Jakie były cele warsztatów?
Szkolenie przeznaczone było dla osób specjalizujących się w projektowaniu i planowaniu projektów renaturyzacyjnych. Dlatego nie zabrakło wśród nich przedstawicieli administracji wodnej, samorządowej, rządowej i biur projektowych. Celami szkolenia było:
- pogłębienie wiedzy na temat renaturyzacji, rozumianej jako działanie wspomagające odtworzenie stanu ekosystemu lub procesów przyrodniczych zachodzących w ekosystemie, który został zdegradowany, uszkodzony lub zniszczony;
- zrozumienie, co decyduje o zakresie działań, ukierunkowanych na odtworzenie się ekosystemów rzecznych oraz jak planować takie działania na rzeczywistym przykładzie.
Przekazana wiedza stanowiła podstawę do opracowania koncepcji, która może stać się zalążkiem do działań miasta w zakresie renaturyzacji rzeki Rudawy.
Kto wspierał uczestników?
Główną ekspertką i przewodniczką po meandrach renaturyzacji była Ilona Biedroń z Fundacji Hektary Dla Natury, ekspertka ds. gospodarki wodnej i ochrony środowiska.
Program szkolenia obejmował wizję lokalną, analizę materiałów źródłowych, pracę w interdyscyplinarnych grupach oraz inspirujące wykłady pogłębiające wiedzę. Wśród zaproszonych ekspertów na pokładzie barki, zacumowanej w sąsiedztwie dawnego ujścia Rudawy do Wisły, gośćmi szkolenia byli:
- Marta Łapuszek, która od strony dydaktycznej wprowadziła szkoloną grupę ekspertek i ekspertów do problematyki renaturyzacji i rewitalizacji rzek;
- Paweł Pawlaczyk, który od strony przyrodniczej zaprezentował dobre przykłady renaturyzacji rzek z Polski i ze świata zwracając uwagę na potrzebę dążenia do samoutrzymania się rzek;
- Maciej Humiczewski, który w praktyczny, inżynierski sposób przybliżył wymiarowanie i projektowanie rozwiązań renaturyzacyjnych;
- Tomasz Bergier, który podkreślił istotną rolę stosowania działań spowalniających spływ wód opadowych do rzek w miastach;
- Michał Olszar, który nie tylko wytłumaczył zasady modelowania hydraulicznego, ale sprawdził skuteczność zaplanowanych rozwiązań koncepcyjnych pod kątem ograniczenia ryzyka powodziowego.
Korzystając z tego, że szkolenia odbyło się w Krakowie swoją obecnością uświetniła go Cecylia Malik, artystka wizualna i aktywistka ekologiczna, liderką ogólnopolskiej kampanii społecznej Siostry Rzeki. Nie zabrakło Romana Koniecznego doświadczonego hydrotechnika we współpracy z samorządami i komunikacji społecznej, który prowadzi blog Mokra robota i łamiących bariery Dominiki Wilczyńskiej i Barbary Nawrockiej z Miastopracowni.
Podczas wizji terenowej oprócz przedstawicieli ZZM w Krakowie i Marty Łapuszek, wiodącej autorki koncepcji renaturyzacji Rudawy ujętej w Krajowym programie renaturyzacji wód powierzchniowych towarzyszył nam Paweł Augustynek-Halny – mieszkający nad Rudawą sternik Koalicji Ratujmy Rzeki.
Jaki był efekt warsztatów?
Bazując na wytycznych dotyczących praktycznych aspektów planowania renaturyzacji, opisanych w publikacji Renaturyzacja wód. Podręcznik dobrych praktyk renaturyzacji wód powierzchniowych, pod redakcją Pawła Pawlaczyka (Kraków 2020), uczestnicy szkolenia opracowali koncepcję renaturyzacji rzeki Rudawy w jej dolnym biegu. Wszystkie grupy były zgodne co do zdefiniowanych celów renaturyzacji: poprawa stanu ekologicznego rzeki i jej doliny i przybliżenie mieszkańców do rzeki. Zarówno śmiałe jak i realistyczne koncepcje pogodziły oba te wyzwania.
Jakie rozwiązania zaproponowali uczestnicy na poszczególnych odcinkach Rudawy?
Zespół ekspertek i ekspertów zajmujący się górnym odcinkiem miejskiej Rudawy zwrócił uwagę na istotny, kluczowy problem związany z oddziaływaniem stopnia w Mydlnikach na cały odcinek Rudawy poniżej. Blokuje on bowiem nie tylko możliwość migracji ryb, ale przede wszystkim swobodny przepływ rumowiska, które wpłynęło na duże wcięcie koryta rzeki i ograniczenie procesów korytotwórczych. Na odcinku od ul. Nad Zalewem do ul. Jesionowej uczestnicy zaproponowali m.in.:
- poszerzenie międzywala na lewym brzegu rzeki z zachowaniem rolniczego wykorzystania otwartych dla rzeki terenów;
- wprowadzenie naturalnych deflektorów, które pomogą rzece meandrować;
- podniesienie dna rzeki i obniżenie jej brzegów – aby był lepszy do niej dostęp;
- ochronę zbiorowisk roślinnych i pozwolenie na ich dalszą sukcesję po prawej stronie rzeki;
- zastąpienie ciągu pieszo-rowerowego kładką pieszą oraz zmianę przebiegu kontrowersyjnej drogi pieszo-rowerowej.
Szczegóły koncepcji dla odcinka Rudawy od ul. Nad Zalewem do ul. Jesionowej obejrzyj w prezentacji.
Na odcinku od ul. Jesionowej do ul. Piastowskiej uczestnicy przewidzieli m.in.:
- w miejscu obecnych ogródków działkowych: odsunięcie wałów przeciwpowodziowych i utworzenie cennego obszaru przyrodniczego z propozycją wykonania oczek wodnych dla płazów;
- w samym korycie i jego otoczeniu:
- poniesienie poziomu dna i miejscowe obniżenie brzegów,
- budowę tarlisk poprzez odtworzenie bystrzy,
- deflektory, których praca umożliwiłaby utworzenia budowę małych plaż,
- wyznaczenie nowego przebiegu kładek pieszych i tras rowerowych – z myślą o mieszkańcach aby jak najlepiej wykorzystać potencjał rzeki i jej niefunkcjonujących już młynówek.
Szczegóły koncepcji dla odcinka Rudawy od ul. Jesionowej do ul. Piastowskiej obejrzyj w prezentacji.
Na odcinku – wydawałoby się najbardziej niemożliwym do podjęcia działań renaturyzacyjnych tj. – od. ul. Piastowskiej do ujścia, zespół projektowy wykazał się dużą inicjatywą zarówno w odniesieniu do poprawy stanu rzeki w trudnych, miejskich warunkach, jak również rozwiązań urbanistycznych. Zespół zaproponował m.in.:
- zastąpienie monokulturowej murawy zróżnicowanymi zbiorowiskami roślinnymi;
- wprowadzenie naturalnych deflektorów i pryzm naśladujących układ bystrzy i plos;
- obniżenie terenu przyrzecznego;
- wprowadzenie małej architektury i kładek, przybliżających tereny mieszkańcom.
Przygotowana koncepcja dla tego odcinka odwołuje się do zapisów planów i strategii miasta i kończy się szacunkowym kosztorysem wdrożenia. Szczegóły koncepcji dla odcinka Rudawy od ul. Piastowskiej do ujścia możesz obejrzeć w prezentacji.
Każda z koncepcji została przedstawiona na spotkaniu podsumowującym i przedyskutowana z gośćmi: Łukaszem Pawlikiem z Zarządu Zieleni Miejskiej i Adamem Cebulą z jednostki miejskiej Klimat-Energia-Gospodarka Wodna. Ostatni dzień szkolenia został uwieczniony na materiale video przez lokalny Ruch Społeczny Jurasto i posłuży do promocji projektu i edukacji ekologicznej.
Oprawa fotograficzna wydarzenia: Tomasz Jagodziński, https://photoplay.pl/
Projekt „Miejskie ekosystemy dolin rzecznych. Potencjał usług ekosystemów w obliczu antropogenicznych zmian klimatu” korzysta z dofinansowania o wartości 164 599,08 euro otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG, w ramach Programu Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu; obszar programowy: Środowisko naturalne i ekosystemy.
Potrwa od lutego 2022 do grudnia 2023 r.
Wspólnie działamy na rzecz Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej.
