W styczniu 2024 r. rozpoczęliśmy czteroletni projekt w ramach programu Unii Europejskiej Horyzont Europa. Projekt dotyczy zwiększania efektywności budynków historycznych. Ma komponent zarówno badawczy (opracowanie rozwiązań w zakresie doboru materiałów i technologii), jak i wdrożeniowy (testowanie tych rozwiązań w budynkach w Krakowie, Kordobie, Edynburgu i Linköping).
W konsorcjum projektu znalazły się więc jednostki badawcze, a także zarządcy budynków w tych czterech miastach oraz międzynarodowe organizacje działające na rzecz zachowania dziedzictwa kulturalnego.
Na jakie wyzwania odpowiada projekt FuturHist?
Głęboka termomodernizacja budynków historycznych umożliwia znaczne ograniczanie emisji gazów cieplarnianych oraz poprawę komfortu i dobrego samopoczucia użytkowników tych obiektów. Rozwój zasobu budynków historycznych na przestrzeni lat skutkuje szerokim wachlarzem wykorzystywanych technik i materiałów budowlanych, a co za tym idzie, dużymi różnicami w ocenie ich wartości oraz zabytkowej rangi. Oznacza to, że renowację każdego budynku należy dokładnie przemyśleć, a rozwiązania zaprojektować indywidualnie, co wiąże się z wyższymi kosztami i dłuższym procesem planowania. Jak dotąd skutkowało to niskim wskaźnikiem renowacji budynków historycznych i płytkimi interwencjami.
Efektywność energetyczna budynków jest jednym z filarów obecnej polityki Komisji Europejskiej. Wspiera ona również transformację zasobu budynków historycznych w kierunku czystej energii (więcej o obszarach działania Komisji Europejskiej w tym temacie można przeczytać tutaj).
Cele projektu
Celem projektu FuturHist jest opracowanie wystandaryzowanych zestawów interwencji dla różnych typów budynków, które będą możliwe do replikowania. Ma to prowadzić do:
- zwiększenia skali głębokiej renowacji budynków historycznych w Europie;
- ich dekarbonizacji poprzez rozwój zrównoważonych systemów ogrzewania, wentylacji i chłodzenia;
- zmniejszenia zapotrzebowania budynków historycznych na energię o min. 60%, przy zachowaniu ich wartości historycznych i kulturowych.
Opracowanie wachlarza rozwiązań dla budynków historycznych, które przyspieszą ich transformację w kierunku czystej energii, wymaga spojrzenia w szerszym kontekście, poza granice konkretnych budynków. Typologie budynków zaproponowane w projekcie nie będą opierać się więc wyłącznie na takich aspektach jak materiały budowlane, geometria czy przeznaczenie budynku. Wezmą pod uwagę także jego otoczenie, tj. podwórko, ulicę i sąsiedztwo. Takie podejście umożliwi zbadanie i utorowanie drogi w kierunku szerszego wykorzystania OZE w budynkach historycznych oraz dekarbonizacji systemów grzewczych i chłodzenia.
Celem projektu jest także:
- rozwój zrównoważonych systemów izolacji wewnętrznej, które opierają się na materiałach naturalnych, o niskim śladzie węglowym i łatwej aplikacji oraz zmniejszają ilość odpadów budowlanych i znacznie poprawiają komfort użytkowników tych budynków;
- badanie i rozszerzanie zastosowania dla zewnętrznych tynków izolacyjnych, które wykorzystują właściwości tradycyjnych materiałów, by zwiększyć opłacalność interwencji i zminimalizować potrzebę konserwacji w przyszłości;
- rozwój rozwiązań w zakresie konserwacji, naprawy i modernizacji stolarki okiennej, w celu poprawy jej wydajności energetycznej i dostosowania do współczesnych standardów życia, przy jednoczesnej redukcji zużycia zasobów i generowania odpadów.
Budynki demonstracyjne
Pierwszy etap projektu ma charakterze badawczy. W tym czasie jednostki naukowe wchodzące w skład konsorcjum opracują typy budynków wraz z rekomendacjami możliwych do zastosowania rozwiązań. Ważnym elementem projektu jest ich testowanie w budynkach historycznych w Szwecji, Polsce, Wielkiej Brytanii (Szkocji) i Hiszpanii. Różnorodność lokalizacji obejmuje aż 4 z 5 stref klimatycznych w Europie, określonych przez SRI (Smart Readiness Indicator – wspólny unijny system oceny gotowości budynków do obsługi inteligentnych sieci). W budynkach demonstracyjnych testowane będą następujące rozwiązania wypracowane w ramach projektu:
- narzędziownik dla inwestora usprawniający planowanie renowacji krok po kroku;
- zestaw rozwiązań technicznych;
- model współpracy przy renowacji budynków z lokalnymi interesariuszami.
Kamienica w Krakowie z pierwszej połowy XIX w.
Kamienica w zwartej zabudowie mieści się na obrzeżach historycznego centrum Krakowa, przy ul. Kościuszki 18 i jest zarządzana przez Zarząd Budynków Komunalnych. Podobnie jak 83,43% budynków historycznych w Polsce, kamienica jest podpiwniczona, ze ścianami z litej cegły i z oknami skrzynkowymi. W ramach projektu FuturHist w kamienicy przetestujemy następujące rozwiązania:
- izolacja ścian zewnętrznych,
- docieplenie od wewnątrz,
- wprowadzenie wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła,
- wdrożenie inteligentnego systemu zarządzania energią,
- możliwości wykorzystania energii odnawialnej.
Budynek wielorodzinny z XVII w. centrum historycznym Kordoby (Hiszpania)
Budynek z 1683 r., wpisany na listę zabytków w 1981 r. był poddany pracom renowacyjnym w latach 1986-2001. Elewacja budynku jest objęta najwyższą formą ochrony konserwatorskiej. Budynek składa się z 8 mieszkań rozmieszczonych na 4 kondygnacjach. Konstrukcja budynku opiera się na murowanych ścianach nośnych oraz ścianach z litej cegły. Dach wykonany jest w konstrukcji drewnianej, pokryty częściowo dachówką arabską. Testowane w ramach FuturHist rozwiązania będą skupiały się na:
- poprawie komfortu i warunków życia mieszkańców (zarówno latem, jak i zimą),
- minimalizowaniu całkowitego zużycia energii pierwotnej,
- walce z ubóstwem energetycznym,
- ociepleniu zabytkowej elewacji od wewnątrz,
- renowacji drzwi balkonowych,
- wprowadzeniu efektywnych systemów grzewczych oraz chłodzenia.
Budynki mieszkalne w szkockim Edynburgu (Wielka Brytania)
Do udziału w projekcie Edynburg wytypował dwie kamienice. Pierwsza to neoklasycystyczny tradycyjny budynek z drugiej połowy XVIII w., w stylu georgiańskim, typowy dla Nowego Miasta w Edynburgu. Drugi budynek jest przykładem charakterystycznej dla Starego Miasta, jak i całej Szkocji, konstrukcji opartej na ścianach z kamienia. W pierwszej kamienicy modernizacji energetycznej zostaną poddane okna, tradycyjne dla stylu georgiańskiego. Zostaną wyposażone w dodatkowe wewnętrzne przeszklenie w celu zmniejszenia strat ciepła. W drugim budynku zostaną przetestowane tynki wapienne.
Budynek diecezji w Linköping (Szwecja)
Ostatni testowy budynek ma odmienną od pozostałych funkcję. Jest siedzibą diecezji i znajduje się w sercu centrum historycznego miasta. Główny budynek pochodzi z 1830 r. i przypomina wiele innych budynków powstałych w tym okresie w Szwecji, pełniących funkcje administracyjne bądź wojskowe. FuturHist przyczyni się do lepszego zarządzania systemami ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji w podobnych obiektach, by zwiększyć komfort użytkowania tych budynków w połączeniu z optymalizacją kosztów i poszanowaniem ich wartości zabytkowej.
Rola Fundacji Sendzimira w projekcie
Fundacja Sendzimira jest liderem pakietu roboczego Rozpowszechnianie, komunikacja i budowanie kompetencji. W projekcie odpowiadamy więc za działania komunikacyjne zaprojektowane tak, by dotrzeć do jak największej liczby odbiorców: praktyków, decydentów, przedstawicieli sektora budowlanego, zarządców i użytkowników budynków oraz badaczy. Opowiadamy także za współtworzenie materiałów edukacyjnych oraz szkoleniowych.
W 2026 r. zrealizujemy dwuetapowy program edukacyjny – półtoramiesięczny kurs e-learningowy oraz 7-dniową szkołę letnią w Krakowie.
Naszą rolą jest także wspieranie konsorcjum wiedzą ekspercką, którą wypracowaliśmy w trakcie projektu Mitygacja zmian klimatu w budynkach zabytkowych w latach 2020-2022. W ramach tego projektu powstał poradnik Rewaloryzacja i modernizacja budynków historycznych w dobie kryzysu klimatycznego dostępny w wersji polskiej i angielskiej.
Zespół projektu w Fundacji tworzą Ewelina Pękała oraz Tomasz Jeleński.
Konsorcjum projektu
Koordynator projektu: Eurac Research, Włochy
Liderzy pakietów roboczych:
- Uppsala University, Szwecja
- University of Innsbruck, Austria
- Erik Arkitekter, Dania
- Edinburgh World Heritage, Wielka Brytania
- Fundacja Sendzimira, Polska
Koordynatorzy budynków demonstracyjnych:
- Agencia de la Vivienda y Rehabilitación de Andalucía, Hiszpania
- Miasto Kraków, Polska
- Svenska Kyrkan, Szwecja
Partnerzy projektu:
- White Arkitekter, Szwecja
- Politechnika Krakowska, Polska
- Aalborg University, Dania
- ICOMOS International, Francja
- University of Strathclyde, Wielka Brytania
- Natürlich Bauen, Austria
- Calchera San Giorgio, Włochy
- Holzmanufaktur, Niemcy,
- INTBAU, Wielka Brytania
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Klimatu, Infrastruktury i Środowiska. Ani Unia Europejska, ani jednostka przyznająca grant nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.
Projekt otrzymał dofinansowanie w ramach programu Unii Europejskiej Horyzont Europa Climate, Energy and Mobility.
Projekt potrwa od stycznia 2024 r. do grudnia 2027 r.
Zdjęcie nagłówkowe: Alex Quezada on Unsplash
